Chaletstijl

In het vierde kwart van de 19e eeuw waren spoorwegen gemeengoed geworden. Er ontstond een middenklasse die op reis ging. Het Alpengebied was een populair reisdoel. In Zwitserland en Oostenrijk waren de toeristen welkom. Daar ontdekte men het chalet. Gebouwd in een heel andere stijl dan men in de lage landen, maar ook in Engeland en het noorden en midden van Duitsland, gewend was. Het leek de reizigers een romantische gedachte om in het vaderland in die stijl ook eens een villa, hotel of zelfs een postkantoor te bouwen. We laten veel foto's zien. U zult constateren dat de chaletvorm soms amper terug te vinden is.

De Steeg, Hoofdstraat 21 Rijksmonument

Het postkantoor in De Steeg werd in 1905 gebouwd in opdracht van graaf Bentinck (de eigenaar van Kasteel Middachten) op basis van een ontwerp van de Dierense architect G.J. Uiterwijk. Gezien de opvallende, aan de Duitse vakwerkarchitectuur verwante bouwstijl is het sinds 15 juni 2001 een Rijksmonument.

Het pand was oorspronkelijk het postkantoor van Middachten en diende naar verluidt tevens als gastenverblijf voor gasten van de graaf en zijn familie. Directe aanleiding voor de bouw was volgens de overlevering het bezoek van de Duitse Keizer Wilhelm II in 1909 aan Middachten. Na de bouw werd het gebouw te huur aangeboden aan de posterijen. Het bleef door de gebruikte rood-witte kleurstellingen herkenbaar als eigendom van de familie Bentinck.  Het postkantoor van de PTT werd per 1 juni 1992 gesloten. Het pand kwam daarna in particuliere handen en diende als combinatie van woning en kantoor. Nadat in het zakelijk gedeelte een delicatessenwinkel/ traiteur was gevestigd, is dat deel nu een restaurant. (Bron: Wikipedia)

 

Appingedam, Koningsstraat 67-73

We moesten uiteraard wel opzoeken wat nu de typerende kenmerken zijn voor de (Zwitserse) chaletstijl. Wikipedia beschrijft het al een romantiserende bouwstijl die op het einde van de 19e en het begin van de 20e eeuw werd toegepast in Duitsland, Nederland, Noorwegen en IJsland bij villa's, boerderijen en openbare gebouwen. Een chalet was de traditionele bouwvorm van boerderijen in de berggebieden van Zwitserland, Savoye en Tirol. De stijl sprak de toeristen aan. Het werd zeer gewaardeerd op het continent door nobele landeigenaren die onder de indruk waren van het "eenvoudige leven" van mensen die in de bergen woonden. De “onbedorven bergvolkeren”. Een romantische vlucht uit het nu en hier.

Het moet gezegd worden dat de architecten uit die tijd wel de vrijheid namen om een eigen interpretatie te geven van het chalet. Een gebouw in chaletstijl doet  soms zelfs niet erg aan een chalet doet denken. Wel komen er steeds bepaalde elementen in voor zoals overstekende daken, uitbundig met snijwerk versierde windveren en sierspanten met ajourwerk.

De stijl kenmerkt zich door:

  • puntdaken met brede dakrand
  • zichtbare constructiebalken, inclusief grote beugels
  • decoratief snijwerk en lijstwerk
  • balkons
  • grote ramen
  • weatherboarding , meestal geverfd, vaak in felle kleuren.

Bennekom, Dorpsstraat 2 Gemeentelijk monument Bron: Gemeente

Winsum, Stationsweg 2 Geen monument

Ede, Arnhemseweg 4 Gemeentelijk monument Bron Wikipedia

In tegenstelling tot een chalet, dat in de Alpengebieden altijd van hout was gebouwd, zijn de meeste in chaletstijl uitgevoerde gebouwen in baksteen gebouwd, maar dan wel voorzien van houten ornamenten. De combinatie met andere stijlen, bijvoorbeeld neorenaissance die je vaak terugvindt in de gebouwen, kwalificeert veel van deze bouwwerken eigenlijk als eclectische (een combinatie van verschillende bouwstijlen) gebouwen met chalet-kenmerken. De term laat-historisme treffen we ook aan.

Ook bij de postkantoren zullen we de grote variatie zien. Soms paste men zelfs imitatie vakwerkbouw toe (zie het kantoor in De Steeg).

Sommige villa's in chaletstijl werden zelf volgens 'oorspronkelijk recept' geheel uit hout opgetrokken en kregen daardoor een meer 'authentieke' uitstraling. Voorbeelden hiervan bij privé woningen zijn te vinden aan de Kennemerstraatweg in Heiloo en aan de Van Merlenlaan in Heemstede. Voor de postkantoren met hun dikwijls beperkte bouwbudgetten ging men niet zo ver. Ongetwijfeld had ook Den Haag de uitstraling niet passend gevonden.
De stijl werd verder gepopulariseerd door de eerste golven van het toerisme van de rijke mensen uit het noorden en westen van Europa. Duitsland ging voor. Maar de stijl werd snel populair in andere delen van Europa en Noord-Amerika, met name in de architectuur van Noorwegen , IJsland en in Nederland en in de landhuis architectuur van Zweden en Cincinnati (Ohio, VS) eind 19e en begin 20e eeuw.

Linksboven: IJsselstijn, Utrechtsestaat 16-18 Rijksmonument

Links: Laag-Soeren, Badhuislaan 9 Dit postkantoor is gebouwd t.b.v. de gasten van het kuuroord Bethesda

Linksonder: Overveen, Bloemendaalseweg 236-238 Rijkmonument (architect Peters)

Zoals gezegd: ook in Nederland werden postkantoren gebouwd met kenmerken van de chaletstijl. De man die voor de meeste hiervan verantwoordelijk was, was de Rijksbouwmeester, Daniël Knuttel van het Tweede District dat het zuiden van het land besloeg. Daar vinden we dan ook de meeste kantoren met chalet-kenmerken.
In zijn onderzoek naar de bedrijfspanden van de PTT-kantoren in Nederland tussen 1850 en 1915 vermeldt Henk van de Schoor het volgende:

Oudenbosch, Markt 42, een Rijksmonument Bron: Zoom

Kerkrade, Hoofdstraat 14-16, een Gemeentelijk Monument In 1909 geopend. In de volksmond het Zwitsers landhuis genoemd

Vaals, Maastrichterlaan 29A, een Rijksmonument Bron: Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed

Raamsdonkveer, Wilhelminalaan 4, een Rijksmonument 

Gennep, Zandstraat 27-29 Bron: Nebuvast

Sint Maartensdijk

Leerdam, Meent 57 Bron: Het Oude Posthuys

De bedoeling was op deze pagina alle chaletkantoren te laten zien. Maar het zijn er te veel. We vonden er verder nog in:

Oegstgeest, Wilheminapark 10-12 Geen monument. In gebruik van 1906-1971

Ermelo, Stationsstraat 80 Een gemeentelijk monument

Over kantoren in Tegelen en Glimmen konden we geen informatie vinden

 

“Chaletkappen

Een tweede belangrijke stilistische groep binnen het oeuvre van het Bureau Knuttel zijn de gebouwen met chalet-kappen, soms gecombineerd met een betimmering of bepleistering van de gevel. In Oudenbosch is de hele gevel gepleisterd; in Kerkrade is de begane grond gepleisterd en zijn de eerste- en de zolderverdieping betimmerd. In Vaals, Veghel, St. Oedenrode, Raamsdonkveer en Lekkerkerk zijn van de gevels alleen de eerste- en de zolderverdieping gepleisterd; in Gennep en ’s Gravenzande is alleen de zolderverdieping gepleisterd. In dat geval loopt de rij consoles onder langs het beschoten deel van de gevel. In Echt en St. Maartensdijk ontbreekt pleister of betimmering helemaal.

Slechts in één geval, Oudenbosch, wordt de chaletkap gecombineerd met – de suggestie van – een vakwerkgevel. Het ‘skelet’ wordt daar aangegeven door middel van baksteen en de velden door pleisterwerk.

Ook de chaletkap komt al voor in het werk van Knuttels voorganger, zij het slechts één keer en dan waarschijnlijk ook nog vanwege de uniformiteit (Gemert), Chaletkappen komen in het oeuvre van het Bureau Knuttel voor van 1898 (Oudenbosch) tot 1910 (St. Maartensdijk).

Een combinatie van stilistische elementen uit de bovengenoemde twee groepen (noot: de andere groep die hij bedoelt is de neorenaissance – met de trapgevels) is te vinden in Leerdam. Daar gaan de trapgevel aan de zijgevels samen met een samengestelde chaletkap.”

Sint-Oedenrode, Borchmolendijk 5, een Rijksmonument Bron: Wikipedia

Lekkerkerk, Schoolweg 4 Stamt uit 1909  Bron: Streetview 2021

's Gravenzande, Vaartweg Bron: RCE

Echt, Bovenste Straat 22 Bron: Heemkundekring Echterlandj

Gemert, Kerkstraat 60 Bron Wikipedia

Bronnen:
Wikipedia
http://www.documentatie.org/B/B----/B---C/Chaletstijl.htm
https://stringfixer.com/nl/Swiss_chalet_style
Henk van de Schoor bedrijfspanden van post, telegrafie en telefonie in Nederland Een typologisch onderzoek Dissertatie Leiden, 1999 Dit citaat staat op blz. 291.