Joop ten Dam – een passie voor machines

G: Joop, hoe ben je bij Post terecht gekomen?

J: Dat was voor een groot deel toeval. Na mijn studie dacht ik in dienst te moeten, maar minister Vredeling introduceerde het Vredeling-huwelijk en toen hoefde dat niet meer. Waarop ik, vlak voor de start van een vakantie vier sollicitatiebrieven schreef. Helaas stopte ik de brief voor Post in de enveloppe aan Fokker. In het gesprek dat ik daar had vroeg men mij na anderhalf uur: denkt u echt dat wij brieven vervoeren? Foutje! Bij Post is daar nooit iemand over begonnen. Bij Philips solliciteerde ik voor een baan in de marketing. Na vijf minuten constateerde de meneer van Philips al: “dit wordt niets”. Maar na verder praten werd me een baan in de techniek aangeboden. Maar Post was eerder. Heb ik ook nooit spijt van gehad.

G:Wanneer en waar ben je begonnen bij Post?

J: In 1976 ben ik begonnen. Het opleidingsinstituut Voorlinden was opgeheven en ik nam deel aan de tweede opleiding voor Hoger Gekwalificeerde Functionarissen die startte in de Batavierenstraat in Rotterdam in 1976. Ik heb meerdere stages gelopen. Onder andere op het postkantoor in Barendrecht. Ook kwam ik terecht op de afdeling Expeditie Briefpost van het EKP aan het Delftseplein in Rotterdam. Toen de chef daar door ziekte uitviel werd ik als jong broekie gebombardeerd tot zijn vervanger. Opeens was je de chef van 700 man! De omgeving heeft me er doorheen gesleept. Ik heb er een enorme belangstelling voor het sorteerproces aan overgehouden.

Het was echt nog wel een heel andere tijd. De directeur van het postdistrict reed bijvoorbeeld in een eigen Opel Kadett. Maar wel met chauffeur. Die hiërarchie was ook anders. Als hij zin had in een potje schaken belde hij iemand, die zijn werk dan maar even moest laten liggen. Over budgetten wenste hij niet te spreken. Een brief over de beheersing van de arbeidscapaciteit noemde hij Chinoiserie. Maar de personeelsvereniging had een ontspanningsruimte met bar en maar liefst vier biljarts. Nog één herinnering? Hij stotterde een beetje. Voor de opening van een nieuwe stort-splitsplaats in Hoogvliet had ik een speech geschreven waarin dat woord veel voorkwam. Dat loste hij handig op door het na één keer steeds te hebben over “dat ding”.

G: Wij kwamen elkaar tegen in het gebouw aan het Hofplein in Rotterdam. Daar waren een aantal afdelingen van het postdistrict Rotterdam gehuisvest. Wat was daar je rol?

J: Ik werd daar chef Arbeidsstudie en Gebouwen, later heette het chef Organisatie Ontwikkeling. Nog later werd ik daar de opvolger van Martin Aukes als Hoofd Organisatie.

G: Hoe kwam je bij het Briefpost 2000 project terecht?

J: In 1989 werden we als KPN verzelfstandigd. Bij Post werd intensief nagedacht over de toekomst. In Noordwijk was een conferentie waarin besloten werd dat er ook iets moest gebeuren bij het Productiebedrijf. Eddie Schuurman en ik moesten in opdracht van de heren Scheepbouwer en Van Doorn maar eens wat plannen uitwerken. We werden in 1990 verplaatst naar het AA-gebouw in Den Haag, in een kamertje gestopt en mochten met niemand er over praten. We moeten bedenken dat het laatste EKP in Leeuwarden nog maar net geopend was!

Bijna lag het hele plan op straat. Een van mijn medewerkers had het plan in de achterbak van zijn auto liggen. Die werd in Amsterdam opengebroken. Dat moest ik wel aan Scheepbouwer melden.

We noemden ons project in eerste instantie “Sorteerbedrijf van de toekomst”. In 1991 ging ik zonder Eddy maar met een klein team door. In 1992 vielen de besluiten. Ik heb nog nooit zo’n groot budget gehad: F 1355 miljoen! Het project had inmiddels ook een nieuwe naam: Briefpost 2000.

G: Ingrijpend allemaal. Ook omdat grote aantallen ontslagen aangekondigd moesten worden?

J: Achteraf een wonder dat het zo goed geheimgehouden is tot de aankondiging in 1992. Alle regio- en EKP-directeuren waren daar voor getraind. Op één en dezelfde dag werden de bestuurders van de EKP steden geïnformeerd. Voorzitter RvB Wim Dik moest Groningen bellen. De opheffing van het EKP lag daar door de spreiding allemaal zeer gevoelig.   (Gerard vertelt dat hij als regio-directeur Loek Hermans, de burgemeester van Zwolle eerst niet te pakken kon krijgen. Maar hij had nog nooit iemand zo snel terug zien bellen om het voor Zwolle goede nieuws te consumeren.)

In mijn  kampeervakantie moest  ik vanuit een Franse telefooncel, zo een met muntjes, de Milieubeweging een toelichting geven. Dat in verband met de overgang van trein naar auto.

G: Dat was toch een ingrijpend  besluit om na meer dan een eeuw de samenwerking met de NS op te zeggen en met een autonetwerk verder te gaan?

J: Dat bericht brachten Wim Dik en Ad Scheepbouwer persoonlijk bij de heer Rob den Besten die toen president-directeur van de NS was. Wim Dik was twee koppen kleiner dan Den Besten en een druk pratende man, een groot contrast met zijn wat traag overkomende lange gesprekspartner. In 1997 namen we afscheid van de trein.

G: Stonden de vestigingsplekken van de nieuwe Sorteercentra van te voren vast?

J: Nee. Zwolle was zeker niet de beste plek. We kwamen uit op Meppel. Maar toen we daar gingen praten met de burgemeester kwamen we samen tot de conclusie dat in Meppel, het was een plaats met zo’n 25.000 inwoners, nooit genoeg mensen gevonden zouden kunnen worden om het Sorteercentrum te bemannen. Het was geen factor die de doorslag gaf, maar in Zwolle moest ook grond gekocht worden voor een pakkettensorteercentrum. We kregen uiteindelijk een mooie prijs.  Den Bosch was ook niet de ideale plek. We wilden feitelijk iets ten oosten van Eindhoven bouwen. Rotterdam was lastig. Er was al besloten om daar een nieuw EKP te bouwen, Dat konden we niet meer terugdraaien. Tegen hoge kosten moest het aangepast worden. Problematisch was vooral dat niet alles gelijkvloers was.

G: In Rotterdam kwam je bij Expeditie Briefpost ook al in aanraking met sorteermachines.

J: We waren toen bezig met de introductie van de APVS machines. APVS staat voor Automatisch Post Verwerkend Systeem. Dat waren door Philips gebouwde sorteermachines. Datatypistes typten met de hand de postcodes die niet automatisch gelezen konden worden. Toen we met Briefpost 2000 startten ben ik op reis gegaan om te bekijken hoe ze het in andere landen aanpakten. In Amerika en Canada waren ze toen veel verder. Ik heb veel geleerd van de directeur van New York. Hij leerde me dat je moest uitgaan van de logistiek, niet van de machines.

G: En wat leerde je daar nu van voor Briefpost 2000?

J: We wilden een lange machine, weinig compact, 63,5 meter lang. De post werd er in bakken opgezet en kwam er gesorteerd in bakken weer uit. De sorteercentra lieten we dus bouwen met een hele grote overspanning van 65 meter. Er was veel grond nodig en om voorbereid te zijn op de toekomst maakten we de achterwand demontabel. Eigenlijk was het sorteercentrum niet meer dan een doos om de machines. De installaties werden geplaatst door o.a. Imtech, de bouwer was BallastNedam.

G: In hoeverre liep je toen al vooruit op toekomstige ontwikkelingen?

J: Dat was natuurlijk een beetje koffiedik kijken. We moeten we beseffen dat de aantallen briefpost in die jaren nog groeiden. Op een hoogtepunt rond het jaar 2000 bezorgden we 20 miljoen brieven per dag. We waren in het begin van de jaren 90 bang voor de bedreiging van het faxverkeer. Maar dat bleek niet uit te komen. De daling zetten na 2000 in door de komst van email en internet. Onze eerste gedachte was nog dat we met vier sorteercentra zouden kunnen volstaan. Onze grootste beperking zat in het maximale aantal afgiftepunten. De grens was voor drie sorteergangen met 220 vakken 220 x220x220 adressen, zo’n 10 miljoen adressen, als we daar boven uit zouden komen zou het mis gaan.