Kunst bij Post NL – een interview met Astrid Wassenberg

G: Hoe ben je betrokken geraakt bij de bedrijfscollectie van PostNL?

A: Ik heb kunstgeschiedenis gestudeerd en kwam op een gegeven moment bij Randstad terecht. Daar heb ik ook nog gewerkt als intercedente, maar via een baan bij de afdeling Communicatie, kreeg ik de zorg voor de kunstcollectie van Randstad. Na 1998 startte er (bij de Gasunie in Groningen) een overleg tussen bedrijven die een eigen kunstcollectie hadden. Dat leidde tot de oprichting van een landelijke vereniging. De VBCN (https://vbcn.nl/nl/over-vbcn). Daar werd PostNL lid van. In 2004 werd deze club gelanceerd. Ter gelegenheid van het verschijnen van een postzegelvel met kunst uit bedrijfscollecties (februari 2005), werd in het Gemeentemuseum van Den Haag het eerste velletje aangeboden aan Noud Wellink, de directeur van de Nederlandse Bank. In 2005 ging de medewerker die toen belast was met de zorg voor de collectie weg en kreeg ik werd ik gevraagd te solliciteren. Ik werd aangenomen en nog steeds doe ik dit werk met heel veel plezier.

G: KPN, Telecom en PostNL hebben woelige jaren achter de rug. Er is heel veel gereorganiseerd. In hoeverre hebben al die ontwikkelingen invloed gehad op de Kunstcollecties. Wat is bijvoorbeeld het effect van de splitsing van Post en Telecom geweest? En de splitsing tussen PostNL en TNT?

A: Bij de splitsing in juni 1998 zijn twee belangrijke dingen afgesproken. “Wat hangt dat hangt”, dat hield in dat kunstwerken die zich in een postgebouw bevonden bij Post bleven en kunstwerken in een KPN-gebouw bij KPN. Heel moeilijk werd er toen niet over gedaan, andere belangen waren groter. De tweede afspraak was dat KPN de zorg voor en de verantwoordelijkheid voor de totale collectie bleef houden.

G: Wat was het effect van zo’n afspraak?

A: Wat ik persoonlijk jammer vind is dat op twee foto’s na, de mooie fotocollecties naar KPN is gegaan. Ook was het jammer dat niet goed gekeken is naar de waarde van het behoud van bepaalde clusters van kunstwerken. Met wat meer zorg en aandacht waren collecties beter gesplitst.

G: En wat gebeurde er toen PostNL en TNT zich splitsten?

A: Toen hadden we duidelijk geleerd. Voor alle kunstwerken die in TNT gebouwen hingen of stonden waren bruikleen overeenkomsten gemaakt, dus die werken kwamen terug. Wel bleven een aantal kunstwerken die in opdracht van TNT waren gemaakt achter. O.a. de foto’s die de huisfotograaf van Peter Bakker, Antoon Corbijn, maakte voor de jaarverslagen en twee mooie foto’s van Thomas Struth.

G: Toen je in 2005 bij PostNL begon had je natuurlijk al wat voorkennis over de collectie. Wat zag je als je uitdagingen?

A: Heel basaal ben ik begonnen met te kijken wat we in huis hadden. Er was wel een inventarisatie, maar veel werken waren zoek.

G: Hoe kan dat nou?

A: Dat kan heel veel oorzaken hebben. Men zag de waarde niet van de plaatjes aan de muur, dus die werden zonder registratie verplaatst of, nog erger, die verdwenen bij een verhuizing of bij sloop in een container. Maar ook kwam het voor dat bij het vertrek van iemand een kunstwerk waar iemand jaren tegen aan gekeken had op zijn kamer werd meegegeven.

G: Misschien ben ik dan ook medeplichtig? Bij mijn vertrek kreeg ik een kunstwerk “met koeien” van Jan Cremer mee. Daar had ik bijna 32 jaar tegen aan gekeken, in het postkantoor Dordrecht, in het AA-gebouw en in Groningen Achterweg.

A: Nee hoor, geen zorgen. Dat is keurig gevraagd en goed geregeld. Dit kon ook, want Jan Cremer hebben we niet bestempeld als kernkunstenaar, ook is het een kunstwerk waar we zelf geen opdracht voor hebben gegeven.

G: Ik hoor in je antwoord dat PostNL een beleid heeft bepaald?

A: Zeker! Na een aantal jaren vond ik het wel nodig om het beleid voor onze kunstcollectie aan te scherpen. Het leek wel gepast om bij een bedrijf dat zo sterk in verandering is wat regels in het beleid te verankeren. Een regel was al jaren duidelijk: We kopen niet meer bij, in die zin is het een statische collectie. Uitganspunt van de PostNL Collectie: Een collectie die is opgebouwd rondom kunstenaars die werk in opdracht voor PostNL gemaakt hebben en/of kunstenaars waarvan al werk in clusters verzameld is. Per saldo hebben we zo’n 1300 kunstwerken als kerncollectie bestempeld. De andere kunstwerken hangen er als een soort schild om heen. Wat niet hangt of staat, ligt in een extern depot, hier in Den Haag.

G:  Heb je het idee dat PostNL en de medewerkers de waarde van de collectie beseffen?

A: Wat ik waardeer is dat het topmanagement dit heel goed beseft. Ze weten dat de collectie met publiek geld tot stand is gekomen. Heel Nederland heeft er dus aan meebetaald. Delen van de collectie nu verkopen zou heel oneigenlijk zijn, erfgoed weggooien.  En daarnaast is,  gegeven de omzet en kosten van PostNL, de potentiële opbrengst een druppel op een gloeiende plaat.  Het is mooier om de kunst te laten zien. De medewerkers op het hoofdkantoor probeer ik ook regelmatig te informeren over de kunstwerken die ze zien. Ik wil dat de collectie verankerd is in het bedrijf. Nu met de verhuizing naar gebouw SPG (het Stationspostkantoor) krijg ik heel veel enthousiaste reacties op de kunst. De werken komen op veel beter tot hun recht dan in de AA-toren en geven echt een toegevoegde waarde aan de beleving van het gebouw.

G: Waar kunnen we nu de collectie terug vinden?

A: In de sorteercentra van Brieven en Pakketten hangt niet zo veel meer. Nog wel in de kantoren, werk dat in oplage vervaardigd is, achter glas of perspex. Maar bijvoorbeeld in de nieuwe sorteercentra pakketten gaan we geen kunst meer plaatsen. De ervaring bij de oudere sorteercentra is dat de kunstwerken al snel gaan heen en weer schuiven. Bij een aantal grotere sorteercentra als Amsterdam en Rotterdam hangen nog wel grote kunstwerken. PostNL heeft ook nog eens het onzalige idee gehad om kosten aan te gaan rekenen voor de kunstwerken die hangen of staan. Nou, dan weet je het wel!

G: We waren deze week in het nieuwe hoofdkantoor in Den Haag. Tot mijn genoegen zag ik veel bekende werken weer terug. Het begon al met het sculptuur van Jan Wolkers bij de hoofdingang, dat werk ken ik nog van de Oosterdokskade in Amsterdam en de Beatrixlaan in Den Haag.

A: De inrichting van het kantoor aan de Waldorpstraat is echt een uitdagend project!

In 2012 moest het AA-gebouw heringericht worden. Dat gaf wel de gelegenheid om veel werken goed te laten zien in de gangen en de kantoorruimtes. Maar het nadeel was dat de mensen die daar werkten, ondanks de kantoortuinen, toch kozen voor vaste etages en deel van de vleugel, dus ze zagen alleen de kunstwerken die daar hingen. In die zin was het geen hokjeskantoor, maar wel een gesloten gebouw. In de Waldorpstraat zijn de ruimtes open, het is bijna een museaal gebouw. De kunstwerken komen prachtig uit. Ik ga er ook aan werken dat mensen er niet meer langs lopen, maar ook KIJKEN. Wat heel erg fijn is, is dat ook Herna Verhagen aandacht en zorg heeft voor de inrichting van dit hoofdkantoor. Wat zij bijvoorbeeld belangrijk vindt is dat in de ruimte waar gasten worden ontvangen veel herinneringen aan het rijke verleden van Post te vinden zijn.

G: Even los van de sorteercentra pakketten kent PostNL steeds minder gebouwen. Gebouwen die ook vol hingen met kunst. Waar is die gebleven?

A: We hadden veel grafische kunst die in oplage is vervaardigd. Die hebben we een paar jaar geleden via internet laten veilen. Eerst met voorrang voor eigen personeel, daarna openbaar. Zo hebben we heel veel afgestoten.

G: Maar dat was wel een beetje lastig voor de monumentale kunstwerken bij de Expeditieknooppunten die we in de jaren 70 en 80 openden en het kader van Briefpost 2000 sloten. Hoe is daarmee omgegaan?

A: Het uitgangspunt bij sluiting is dat alles wat niet aard- en nagelvast aan het pand verbonden is wordt meegenomen. Soms worden ook afspraken gemaakt met een koper. En soms is de kunst onlosmakelijk met het gebouw verbonden. Het gebouw aan de Achterweg 1 in Groningen was bijvoorbeeld door Bob Bonies voorzien van een bijzonder kleurenschema. Nu is dat gebouw gesloopt. Maar we hebben alles beschreven en Bob begreep goed dat de levensduur van zo’n kunstwerk eindig is. Ook het bijzondere plafond in Roosendaal is weg. Maar de studies er voor zijn er nog. Als we op deze manier ontzamelen volgen we de landelijke leidraad, de LAMO. We voeren dus altijd goed overleg met kunstenaars en andere betrokkenen, bijvoorbeeld de gemeente of de buurt.

G: Kun je nog wat voorbeelden noemen?

A: Terug naar de Achterweg: het kunstwerk dat daar voor de hoofdingang stond van Carel Visser uit 1978 wilde ook de buurt graag behouden. We hebben het om niet overgedragen aan de gemeente, die er erg blij mee was en ook gaat zorgen voor herplaatsing na de reconstructie van het stationsgebied. In Arnhem is het voormalige EKP nu een Voorbereidingslocatie. Dat gebouw van ons blijft nog wel een aantal jaren in gebruik, dus toen er klachten waren dat het beeld van Bas Mater onder de graffiti zat, hebben we het laten schoonmaken. In Leidschendam stond ook een beeld van Bob Bonies. Toen er ruimte voor een fietsenstalling nodig was, kwam de vraag: wat moeten we er mee. Het beeld was oorspronkelijk voor binnen bedoeld en nu helemaal gecorrodeerd. Het is na overleg met de kunstenaar vernietigd.

G: En gaat het ook wel eens fout?

A: Hier in Den Haag! Auke de Vries maakte in de jaren 80 een kunstwerk aan het EKP, langs het spoor. We verkochten het pand, inclusief kunstwerk, aan een projectontwikkelaar. Een aantal overdrachten later was het gebouw en het kunstwerk eigendom van de NS, die het weghaalden omdat het last had van corrosie. Men was er nogal aan gehecht en velen pleitten voor herplaatsing. Ook Rogier van Boxtel, toen baas van de NS, pleitte hier voor. Maar helaas is het onlangs toch vernietigd.

G: Astrid, twee vragen tot slot. Hebben we een kunstwerk van onze wereldberoemde voormalige collega Jan Schoonhoven (1914-1994). En vraag 2: Heb je een persoonlijke favoriet?

A: Zeker hebben we een Jan Schoonhoven. En nee, ik heb geen persoonlijke favoriet. Er is zo veel prachtige kunst waar je zo veel mee bezig bent. Onmogelijk aan te geven. Naarmate de tijd vordert verschuiven ook voorkeuren. Modes op kunstgebied overigens ook.

G: Astrid, dank voor alle tijd en de verhalen die je me gegeven hebt. Ik sluit dit gesprek af met het positieve gevoel dat “onze” kunst in veilige handen is.

Voor nadere studie:

Astrid Wassenberg, Jolle Westermann, PostNL  PostNL Gallery A selection of artworks collected by PostNL Uitgegeven door: PostNL in 2012

H.J.A.Hofland, Bob Hogesteeger, Ben Koevoets, Paul Hefting, Paul Mertz Grafische verleiders affiches van PTT 1920>heden Uitgegeven door:  Waanders Uitgevers Zwolle en Stichting Het Nederlands PTT Museum, ’s Gravenhage 1998

Angelique van der Horst (tekst) en Astrid Wassenberg (kunstadvies) PostNL kunst & verdieping Uitgegeven door PostNL, ’s Gravenhage 2012

Arnold Witte/Esther Cleven (red.) Design is geen vrijblijvende zaak Orgaisatie, imago en context van de ptt-vormgeving tussen 1906 en 2002 Uitgegeven door: Museum De Beijerd Breda/NAi Uitgevers Rotterdam in 2006

A.J.Scheepbouwer (voorwoord) en vele auteurs XII x EKP 30 jaar kunstopdrachten voor 12 expeditieknooppunten van PTT Post Uitgegeven door PTT Nederland/PTT Post ’s Gravenhage 9 december 1988

Ir. W.Dik, drs. M.H.Cornips, drs. H. van Haaren, drs. W.Beeren, drs. R.Muller  Verborgen Collectie Uitgegeven door KPN, ’s Gravenhage 1995

Harm Tilman e.a. Sternet Extra editie van De Architect Uitgegeven door: Ten Hage & Stam, ’s Gravenhage 2004

Cor Blok e.a. Kunst en Vormgeving bij de PTT Extra editie van Kunstschrift Openbaar Kunstbezit Uitgegeven door: Openbaar Kunstbezit, oktober/november 1985