Expeditieknooppunt ’s-Gravenhage
In Den Haag, op de hoek van de Rijswijkseweg en de Waldorpstraat staan een tweetal indrukwekkende gebouwen. Het gebouw met adres Waldorpstraat 3 is een Rijksmonument dat nu onderdak biedt aan (onder meer) het hoofdkantoor van PostNL. Het gebouw daarnaast, op nummer 15 is het voormalige Expeditieknooppunt van PTT Post dat opgeleverd werd in september 1987 als onderdeel van het landelijke net van twaalf EKPn, onderling over het spoor middels een Sternet verbonden door eigen Motorpostwagens. Vanzelfsprekend hebben we op deze website al meerdere keren aandacht aan deze gebouwen besteed. Volledigheidshalve geef ik voor de geïnteresseerden de links. Zie de noot onder dit hoofdstuk1).
Onlangs werden we gewezen op een interessant boekwerkje uitgegeven ter gelegenheid van de opening van het EKP in september 19872). Vooral uitgegeven om te laten zien hoe geweldig dit gebouw is en hoe serieus PTT Post vanuit dit gebouw zijn taken oppakt. Vooral interessant vonden we de opengewerkte tekeningen. Ook heel interessant is de beschrijving van het geautomatiseerde proces naar de stand van zaken eind jaren tachtig. Daarom een mooie aanleiding om op deze plek in te zoomen op dit gebouw. De tekst in het boekje is zo duidelijk dat we dit niet kunnen verbeteren en grote delen integraal overnemen.
Een voorspel
Dat PTT Post bij een station een EKP moest vestigen was duidelijk. Veel alternatieven voor de plek aan de Waldorpstraat waren er niet. Dus de bouw van dit EKP was een noodzaak. Het behoud van Waldorpstraat 3, het pronkstuk van architect Bremer was echter voor Post geen noodzaak. Tijdens de jaren van de bouw speelde de verzelfstandiging van PTT Nederland (dat zijn beslag kreeg op 1 januari 1989). In dat kader moest uiteraard bepaald worden welke bezittingen van het Rijk zouden overgaan, tegen welke waarde, naar de onderdelen van de PTT. Als het nieuwe EKP af was kon Post het oude gebouw niet meer gebruiken, Post wilde het zelfs niet gratis hebben. Uiteindelijk is de overname wel doorgegaan. Volgens de herinneringen van een informant kreeg Post een bedrag van ongeveer 35 miljoen gulden mee om het verplichte instandhoudings- en dagelijkse onderhoud van het gebouw uit te voeren.
Waldorpstraat 15 in 2021
Helemaal rechts het oude en het nieuwe gebouw op nummer 3
Wat gebeurt er op een EKP?
Dagelijks worden er vanuit het Haagse EKP ruim 1,5 miljoen poststukken verzonden, ongeveer 10% van het landelijk totaal. Minstens zoveel komen er ook binnen voor de 680.000 woningbrievenbussen in het verzorgingsgebied van het Haagse EKP. Een verzender kan zowel een particulier of een bedrijf zijn. Of in Den Haag een overheidsinstantie. En groot deel wordt aangetroffen in de rode brievenbussen. Daarin is al het onderscheid “streekpost” of “overige bestemmingen” gemaakt. De buslichting van de 1600 bussen in het Haagse verzorgingsgebied wordt gedaan door de auto’s van de voorsorteercentra. De streekpost wordt daar gehouden, daar gesorteerd en besteld. “Overige bestemmingen”, de pakketpost, de post van grote klanten en de aan de loketten verzamelde poststukken gaan per PTT Post auto naar het EKP.
Dagelijkse race tegen de klok
De dagelijkse krachttoer om het 'vandaag gepost, morgen besteld' steeds opnieuw waar te maken, begint voor Expeditieknooppunt 's-Gravenhage bij de aanvoer van de dagelijkse poststroom.
Dagelijks arriveren er containers vol zakken met post; elke postzak voorzien van een label, waarop de bestemming af te lezen is. Met de posttreinen uit het hele land, de postauto's uit de voorsorteercentra en afkomstig van bedrijven en andere grootverbruikers.
Ze rijden af en aan bij de inpandige losplaats op de begane grond. Of bij het langs het spoor gelegen postperron. Dat laatste is aan de stationszijde 300 meter lang. En aan de straatzijde voorzien van 18, deels in hoogte instelbare laad- en losplaatsen. Met bovendien nog eens een aparte los- en laadplaats voor 'partijenpost', waardoor de aanbieding daarvan extra snel afgehandeld kan worden.
Soepel rollen de rolcontainers - 2.000 per dag! - uit auto's en wagons, het perron op. Met drie stuks tegelijk worden ze met rolcontainer-trucks naar de Centrale Verdeelplaats gebracht. Daar vindt een eerste snelle sortering plaats:
-kan de inhoud van de container gezien zijn bestemming zonder verdere verwerking rechtstreeks over andere containers worden verdeeld?
-moet de inhoud op het EKP nader worden verwerkt?
Die eerste sortering loopt via de zakkensorteermachine. Vanuit 4 invoertrajecten kunnen zo'n 3.000 postzakken per uur over 70 bestemmingen worden verdeeld.
Die selectie gebeurt aan de hand van de eerste 3 cijfers van de postcode. De zakkensorteermachine transporteert de gecodeerde postzakken en zorgt ervoor dat elke postzak, afhankelijk van zijn bestemming, in zijn 'eigen' rolcontainer belandt voor verder transport. En zo gaat een deel van de postzakken die nog maar nauwelijks ontvangen zijn onmiddellijk weer op weg naar hun bestemming elders.
De begane grond
Verwerking machine-geschikte post
Het merendeel van de post dat binnen het EKP verder moet worden behandeld, wordt met een kettingtransporteur 32 meter opgevoerd naar de achtste etage. Snelle vingers toetsen op de begane grond een code in en geven daarmee elke postzak zijn kenmerk voor verdere behandeling.
Rappe handen hangen postzak na postzak aan haken. Tweeëndertig meter hoger worden de zakken via de aangebrachte code automatisch gesplitst in de volgende categorieën:
-post afkomstig uit de buslichtingen,
- post die al vooraf met de frankeermachine is gefrankeerd.
Zak voor zak glijdt deze post daarna verder in het verwerkingsproces. Op de zevende etage vindt een volgende behandeling plaats: sorteren.
Nederlanders versturen nogal wat soorten post, in allerlei vorm, dikte en afmeting. PTT Post moet dus eerst razendsnel vaststellen welke post WEL en welke NIET machinaal kan worden verwerkt.
Postzak na postzak wordt daartoe geleegd en via Schift-, Opzet-, Stempelmachines (SOSMA's) verwerkt. De SOSMA scheidt de aangevoerde stroom poststukken binnen de kortste keren in 'machinegeschikt' en 'niet machinegeschikt'. Daarna zet hij alle machinegeschikte poststukken netjes 'met de postzegel in de hoek' en zet op elk poststuk flitsend-snel een stempel.
Het EKP Den Haag heeft drie van deze SOSMA's. En elke SOSMA verwerkt zo'n 30.000 stuks post per uur.
Automatisch lezen, indexeren en sorteren...
Expeditieknooppunt 's-Gravenhage beschikt over de modernste hulpmiddelen om de poststroom snel te verwerken. Zoals de op de zevende etage opgestelde ALIMA: de Automatische Lees- en Indexeer Machine. De snelheid daarvan: zo'n 20.000 tot 30.000 poststukken per uur.
Poststukken waarvan het adres in machineschrift of gedrukte adresstroken is weergegeven en die van een bepaald formaat zijn, kan deze machine zelfstandig lezen en verder verwerken. Postcode en adresgegevens worden automatisch 'gelezen' en via de computer met elkaar vergeleken. Stemmen ze overeen, dan wordt de postcode 'vertaald' in licht fluorescerende streepjes op de envelop.
Aan zestig handindexeertafels toetsen inmiddels vlijtige vingers voortdurend de postcode 'handmatig' in. Van alle poststukken die niet geschikt zijn voor verwerking via de ALIMA, wordt zo de postcode 'vertaald' in de fluorescerende streepjes.
Snel vult zich een bakje, waarin ook deze gecodeerde post wordt verzameld. En bakje voor bakje, onderdeel van één ononderbroken stroom, vindt langs lange transportbanden weer zijn weg naar de SORMA's.
Alle post die van zo'n 'streepjes-code' is voorzien, wordt met deze SORMA's razendsnel verwerkt. In hoog tempo - elk van de vijf SORMA's verwerkt 30.000 poststukken per uur - worden zo de poststukken voor de 12 overige Expeditieknooppunten op basis van de postcode 'bundelsgewijs' verdeeld over bijna 200 bestemmingen.
Die Expeditieknooppunten krijgen dus post die al gedeeltelijk voor hen is voorgesorteerd. Precies zo'n zelfde fijne verdeling kan de SORMA overigens - dankzij een 'omkeerprogramma' in de computer - ook uitvoeren voor alle poststukken die in het eigen EKP-gebied moeten worden verspreid.
Bundel na bundel vormt zich in de ruim 200 sorteervakken die elk van de vijf SORMA's heeft. En bundel na bundel vindt, voorzien van een kleurige label die de bestemming aangeeft, zijn weg naar de volgende fase in het verwerkingsproces: de zakkenringen op de zevende etage. Postzak na postzak wordt daar precies volgens bestemming gevuld met bundels gesorteerde post. En wordt dan rechtstreeks afgevoerd naar de zakkensorteermachine op de eerste etage.
De eerste verdieping, centrale verdeelplaats
Handsortering blijft onmisbaar
En alle niet-machine geschikte poststukken? Ook daarbij staat EKP voor de taak van een snelle verwerking. Op de vijfde etage vindt daartoe de 'handsortering' plaats. De postcode speelt daarbij een centrale rol. Getrainde ogen lezen cijfers. En getrainde handen leggen poststuk na poststuk in vak na vak. Vroeger gebeurde die sortering op plaatsnaam.
Tegenwoordig moet dat gelukkig bij uitzondering! - nog wel eens, als op een poststuk de postcode ontbreekt. Vandaag de dag gebeurt de handsortering in twee 'gangen'. Eerst op de eerste twee cijfers van de postcode, daarna op de laatste twee. En zo vormt zich ook hier weer in elk sorteervakje, precies zoals dat ook bij de automatische sortering al het geval is, bundel na bundel na bundel...
Al deze met de hand gesorteerde bundels gaan, voorzien van een kleurig bestemmingsbriefje, uiteindelijk via een achttal in de vloer aangebrachte glijgoten op weg naar de volgende behandelingsfase.
Een verdieping lager vinden ze hun plaats in de 'zakkenring' op de derde etage. Trefzeker, geleid door de gekleurde bestemmingsbriefjes, werpen getrainde handen daar bundel na bundel in de juiste postzak. En postzak voor postzak vindt via glijkokers ongehinderd zijn weg naar de eerste etage. Voorzien van een label die de eindbestemming aangeeft.
Dan volgt de laatste fase in het verwerkingsproces: de zakkensorteermachine transporteert postzak na postzak op zijn weg naar de juiste container voor verder transport. En daarmee is de cirkel rond: container na container gevuld met zakken post verlaat in snel tempo het Expeditieknooppunt 's-Gravenhage. Met de juiste postauto, met de juiste posttrein. Op weg naar degene om wie het allemaal is begonnen: de geadresseerde..
Vijfde verdieping Handsortering
Derde verdieping Verzending en aangetekende stukken
En verder
Het boekje gaat verder nog in op de kunst in en aan het EKP, de manier waarop de architecten de aansluiting fysiek en qua vormgeving de verbinding (o.a. middels luchtbruggen) met het “oude” gebouw hebben gemaakt. Lang heeft het gebouw niet dienstgedaan. In het kader van het project Briefpost 2000 werd er in Leidschendam een groot Sorteercentrum Brieven gebouwd dat het EKP verving. Nu zien we dat de verbinding met het oude gebouw verbroken is en lezen we dat er een hotel- en conferentiecentrum is gevestigd. Zie:
https://www.dnls.nl/locatie/postillion-hotel-convention-centre-den-haag-den-haag
In dit Haagse EKP zagen we terug hoe een met de modernste hulpmiddelen uitgerust sorteercentrum als onderdeel van een doordacht netwerk, naar de eisen van de tijd, het groeiende postverkeer kon verwerken.
Noot 1
Over de plannen voor een nieuw hoofdkantoor en de omgeving
https://een-postgeschiedenis.jouwweb.nl/reis-door-de-tijd/het-nieuwe-hoofdkantoor
Een verslag van ons bezoek op 16 september 2021
Hoe het afliep met het EKP Den Haag staat beschreven op
Het EKP als deel van een netwerk
Noot 2
J.Th. Vergeer (tekst) en H. Kaufman (foto’s) Expeditieknooppunt ’s-Gravenhage Uitgave PTT Post september 1987
Ter gelegenheid van de opening op 3 september 1987 werd de medewerkers een bijzondere munt aangeboden
Maak jouw eigen website met JouwWeb