De leeuw en het postkantoor

Hoe het zit met her Rijkswapen wordt op Wikipedia duidelijk uitgelegd. De nu volgende passages zijn dan ook volledig op Wikipedia gebaseerd.

Het wapen van het Koninkrijk der Nederlanden is oorspronkelijk in 1815 ontworpen en in 1907 aangepast. Het geblokte schild met een leeuw, zwaard en pijlen is het heraldisch symbool van de koning en het land. Het wordt gebruikt voor het visueel weergeven van bijvoorbeeld eigendom van objecten (paspoort), heerschappij over gebieden (grenspaal/ambassade), identificatie van autoriteit (de regering) en blijk van erkenning voor ondernomen acties (Hofleverancierborden).

Het Wapen van het Koninkrijk der Nederlanden wordt in drie versies gebruikt:

1.Het koninklijk wapen, het volledige wapen wordt enkel gebruikt als symbool voor 'de Koning' zelf (nu is dat koning Willem-Alexander).

2.Het rijkswapen, een kleinere versie van het wapen, waarbij de wapenmantel en het baldakijn (wapentent) ontbreken. De regering, de rijksoverheid en daaraan verbonden instellingen gebruiken deze versie. Het rijkswapen staat bijvoorbeeld ook op het paspoort.

3.Het kleine rijkswapen, bestaat alleen uit het schild met de koninklijke kroon. Deze versie wordt gebruikt als er bijvoorbeeld beperkte ruimte is op brieven of munten.

De beschrijving van huidige versie is vastgelegd door koningin Wilhelmina in een koninklijk besluit van 10 juli 1907 en is opnieuw vastgelegd door koningin Juliana op 23 april 1980. De heraldiek is ook een kunstvorm en dat betekent dat de tekenaar of ontwerper vrij is om, met inachtneming van de bepalingen van het Koninklijk Besluit, de heraldische regels en gebruiken, een eigen versie van het wapen te tekenen. Ten tijde van de regering van koningin Wilhelmina kwamen Nederlandse wapens in art-deco- of jugendstil-uitvoeringen voor. Deze zijn een artistieke uiting van de heraldiek als een levende kunst en kunnen niet als incorrect worden beschouwd. Noot: Ook de kunstenaars die werkten voor de Post- en Telegraaf hebben van deze vrijheid ruimschoots gebruik gemaakt.

De officiële beschrijving van het wapen is (van 'Klein' naar 'Koninklijk'):

Schild: In azuur, bezaaid met blokjes van goud, een leeuw van goud, gekroond met een kroon van drie bladeren en twee parelpunten van hetzelfde, getongd en genageld van keel, in de rechtervoorklauw opgeheven houdende in schuinlinkse stand een zwaard van zilver met gevest van goud en in de linkervoorklauw een bundel van zeven pijlen van zilver met punten van goud, de pijlen tezamen gebonden met een lint mede van goud.

Aan het omschreven wapen kunnen de navolgende uitwendige versierselen worden toegevoegd:

-tot dekking van het schild de Koninklijke kroon gelijk aan die welke tot dusverre door de koningen der Nederlanden is gevoerd;

-als schildhouders twee leeuwen van goud, getongd en genageld van keel;

-het devies (wapenspreuk) 'Je Maintiendrai' in Latijnse letters van goud op een lint van azuur.

Het wapen, voorzien van zijn uitwendige versierselen, kan worden geplaatst op een mantel van purper, geboord van goud, gevoerd met hermelijn, opgebonden met koorden eindigende in kwasten, beide van goud, en gedekt door een baldakijn van purper, geboord van goud en dragende de Koninklijke kroon.

De eerste versie van het wapen is in per besluit van 24 augustus 1815 in gebruik genomen door de eerste koning, Willem I, nadat het 'Koninkrijk der Nederlanden' tijdens het Congres van Wenen was opgericht. In het nieuwe wapen voegde hij onderdelen van de wapens van zijn familie Van Oranje-Nassau en de voormalige Republiek der Vereenigde Nederlanden (1581-1795) samen:

Van zijn familiewapen 'Van Nassau' nam hij het 'In azuur, bezaaid met blokjes van goud, een leeuw van goud' over.  De wapenspreuk staat voor de familie en het prinsdom 'Van Oranje'. Van het wapen van de Republiek gebruikte hij de kroon op de leeuw, het zwaard en de bundel met zeven pijlen die voor de zeven provinciën stonden.

In het besluit worden de kroon op het schild, het helmteken, de schildhouders en de wapenspreuk niet genoemd als onderdeel van het rijkswapen. Zij mogen wel toegevoegd worden aan de wapens van de leden van de koninklijke familie.

Voor het gebruik in de praktijk richtte men zich de gehele 19e eeuw naar de eerste gepubliceerde tekeningen die twee aanziende, met grote beugelkronen gekroonde leeuwen in hun natuurlijke kleuren lieten zien. Over het gebruik van een wapenmantel en dergelijke werd geheel niets opgenomen. Mede hierdoor waren er veel verschillende gebruikswijzen van het wapen. Het nieuwe besluit van Wilhelmina in 1907 maakte een eind aan deze onduidelijkheid en bood de gelegenheid om enkele punten te vereenvoudigen en te verbeteren:

-Voor de wijzigingen in 1907 droegen de leeuw van Nassau in het schild en de schildhouders ook de koninklijke kroon met vijf beugels. Nu draagt enkel de leeuw in het wapen een open kroon met drie bladeren.

-Eerst waren de schildhouders 'aanziend' (zij keken dus naar de kijker). Nu kijken zij elkaar aan in een heraldische standaardhouding.

-Als derde verandering is het te gebruiken helmteken aangepast.

Alleen de Nederlandse Koning(in) kan door een KB het wapen officieel aanpassen.

De wapenspreuk 'Je Maintiendrai' (Frans voor 'Ik zal handhaven') werd door alle regerende leden van het Huis Nassau gedragen die na 1530 ook Prins van Oranje waren. De herkomst van de spreuk hangt samen met de erfenis van het soevereine (onafhankelijke) prinsdom Orange. In de overgenomen wapenspreuk van de Chalons, 'Je Maintiendrai Chalon', paste Willem van Oranje de familienaam aan: 'Je Maintiendrai Nassau'. Later liet hij (of zijn opvolgers) de naam Nassau weg. In deze vorm wordt de wapenspreuk dus nog steeds gebruikt.