Friesland verkend

Bolsward

 De postgeschiedenis van Bolsward is gedegen beschreven op www.brekt.nl/150-jaar-bolswarder-postkantoren. De auteur, Willem Haanstra neemt ons mee langs historische panden van waaruit post werd aangenomen en bezorgd. Kleine Dijlakker 32, Grote Dijlakker 19, Jongemastraat 41. We eindigen deze route bij “het” Bolswarder postkantoor van 1908, met telefonie- en telegraaftorentje. Een pand dat helaas gesloopt is.

Het was een ontwerp van Peters. Peters had een nauwe band met Bolsward. Hij vestigde zich er in 1869 toen hij benoemd werd tot directeur van de plaatselijke gasfabriek. Hij gaf er tekenlessen en maakte al bouwontwerpen. In 1870 werd hij hoofdopzichter bij de bouw van de Sint Martinuskerk in Sneek. Zijn carrière staat elders op deze site beschreven. Nadat hij in 1876 rijksbouwmeester werd ontwierp hij voor Friesland 17 postgebouwen, van Akkrum (1885) tot Workum (1916). Het gemeentelijk kantoor van Bolsward was na Leeuwarden het grootste van Friesland. Op de bovenste etage woonde de directeur.

De ingang van zijn woning was aan de oostkant, die van het kantoor aan de westkant. Haanstra beschrijft het kantoor als volgt:  “Bolsward had een echt ‘Peterskantoor’ verkregen: hoog zadeldak met dakkapellen, onder de daklijst een spitsboogfries van gemetselde profielstenen, die we ook herkennen in Bolswarder panden van zijn hand, natuurstenen banden, blokken en vensterbanken. Vensters bekroond met een segmentboog en drieluikvensters boven de ingangen. Een ander kenmerk van Peters, het gebruik van opvallende versieringen met muurankers, bleek ook van toepassing op het Bolswarder gebouw. Midden op het dak was een telefoon- annex telegraaftoren geplaatst. De lijnen liepen destijds nog bovengronds. Wanneer in 1936 ondergrondse verkabeling van dat bovengrondse netwerk plaatsvindt, zal de toren worden gesloopt.” De opening van het gebouw aan de Jongemastraat 22 was in april 1908. De aannemer moest voor sloop en nieuwbouw binnen een bedrag van f 33.787 blijven. In 1974 werd Bolsward tot plaats van een voorsorteercentrum benoemd. Nieuwbouw was wenselijk. Er ontstond een enorme weerstand tegen sloop bij de bevolking. De aanwijzing tot monument kwam een dag te laat. De burgemeester had op een kwade dag in 1979 al de toestemming tot sloop gegeven.

Dokkum

Friesland kent een aantal excellente geschiedschrijvers! Ook de postgeschiedenis van Dokkum is vastgelegd. Peter Danz schreef “Het oude postkantoor aan de Breedstraat” (Op www.lunb.nl).  Hij is historicus van het Dokkumer Leesgezelschap “Ledige Uren Nuttig Besteed”. (We voelen een zekere verwantschap) Danz baseert zich op onderzoek in het voormalige Museum voor Communicatie in Den Haag. Hij vond daar een verslag uit 1938. Na een zwerftocht door de stad vestigde zich het postkantoor in een bestaand, oud pand in 1880. Het werd gekocht van ds. Scheltema voor f 8000. Hij doet verslag van een onwillige gemeente en van vergeefse pogingen om samen met de telegraaf tot één vestiging te komen. Na verandering van wetgeving in 1886 kwamen P & T toch samen in het voor ruim 6000 gulden opgeknapte gebouw, nu voorzien van een directeurswoning. Al snel werd het pand te klein, in 1892 werden de naastgelegen panden gekocht en ging alles plat. In 1894 werd een herbouwd P&T kantoor in gebruik genomen. In 1910 werd er weer verbouwd, maar in 1938 vond men dat nieuwbouw noodzakelijk was, er kwam nog een oorlog tussen, maar in 1952 werd op het bestaande terrein nieuwbouw in gebruik genomen. De laatste postdirecteur in het oude pand was Ale de Vries. Later maakte hij carrière en werd o.a. hoofd van het opleidingsinstituut Voorlinden en nog later hoofdirecteur van Post (tot 1970). Het pand treffen we nu aan als “Te Koop” op Funda voor € 1.350.000. Dat is dan voor twee winkels en vier appartementen. Wat in de gevel nog rest van het oude kantoor is een gevelsteen uit 1938. Op de steen zien we een postduif, geflankeerd door een Besteller en een Ontvanger. Zie: www.rtvnof.nl/te-zien-in-nr-107-gevelsteen-met-postduif-besteller-en-ontvanger/529057/.

Sneek

Een korte postgeschiedenis van Sneek vinden op Facebook, geschreven door Alice Booij op 10 mei 2020 (in het Fries, maar dat terzijde). Ze vertelt over het gebouw aan het Leeuwenburg dat zijn leven begon als Bewaar- Industrie- en Kostschool, gebouwd in opdracht van het Old Burger Weeshuis. Architect was Albert Breunissen Troost. Mogelijk in 1874 (of eerder?) koopt de gemeente het gebouw en zet er een Franse meisjesschool in. In 1895 komt het leeg te staan en in 1900 wordt het uiteindelijk verkocht aan het Rijk dat er een post- en telegraafkantoor vestigt. In 1931 komt hier ook de telefooncentrale bij, die blijft als Post in 1960 naar de Westersingel verhuist. Het gebouw wordt zo ingrijpend verbouwd dat alleen een stuk van de gevel blijft staan. Als we proberen op Google Maps en Streetview het gebouw terug te vinden zien we dat het officiële adres Marktstraat 14 is. Blijkbaar was het een pand met twee ingangen, want aan de achterzijde loopt inderdaad het Leeuwenburg!

Het nieuwe postkantoor aan de Westersingel 28 kwam op de plek van een oud schoolgebouw. Het ontwerp is van de toenmalige Rijksbouwmeester Ir. J.J.M. Vegter uit Leeuwarden. Eind jaren 80 verhuisden de loketten naar Martinistate aan het Martiniplein. In 2010 werd het gebouw aan de Westersingel gesloopt om plaats te maken voor een theater.

Gorredijk

Gorredijk kent een prachtig gerestaureerd voormalig hoofdpostkantoor. Een paradepaardje van https://kortenkort.nl/portfolio-items/restauratierenovatie-oude-postkantoor/  Ooit gemeentelijke nieuwbouw uit 1876. Het ligt uitermate centraal aan de Hoofdstraat 46a/hoek Kerkewal 1. Het monument is werkelijk schitterend gerestaureerd. Aan de gevel zien we een oorlogsmonument, een mooie gevelsteen met PTT-logo en een authentieke rode brievenbus.

Op 7 december 1963 werd aan de Schansburg een nieuw kantoor in gebruik genomen. Op www.gorredijk-historie.nl lezen we dat op dezelfde dag hier de eerste postzegelautomaat van het noorden in gebruik werd genomen. Gorredijk kreeg ook de functie als voorsorteercentrum. Om die functie goed uit te kunnen oefenen was een groter, nieuw pand nodig. Dat kwam er, ook aan de Schansburg, op nummer 2. Een ontwerp van Mayke Schijve, architect bij het Rijks Vastgoedbedrijf. De opening was op 27 oktober 1989. Het heeft maar kort dienst gedaan. Op de site www.gorredijk-historie.nl vinden we een foto terug waarop wethouder P. van Dijk de eerste sloophandelingen verricht. Het is december 2013. Door de automatisering en concentratie van de voorbereiding is het gebouw niet meer nodig.

Burgum

Het is tegenwoordig gebruikelijk de Friese plaatsnaam te gebruiken. In het Nederlands werd de plaats Bergum genoemd. Ook Burgum kent een door Rijkbouwmeester Peters ontworpen postkantoor. Het dateert uit 1905 en ligt aan de Lageweg 17-19. In tegenstelling tot veel andere kantoren van Peters is het geen monument. Wel staat het op de lijst van potentiële gemeentelijke monumenten van de gemeente Tytsjerksteradiel. Het krijgt de volgende waardering: “Dit object dat te herkennen is als postkantoor uit het oeuvre van rijksbouwmeester C.H. Peters en aan een hoofdstraat staat zou in aanmerking komen vanwege de herkenbare sobere architectuur, gave hoofdvorm, gevelindelingen, detaillering en materiaalgebruik. Het object vormt met het tegenoverliggende object rijksmonument) door de grootte een waardevol ensemble dat een centraal punt in de straat aanduidt en versterken de voorgaande aspecten voldoende voor volledige bescherming.” (Bron: Dijkoraad R.R.G. Aanwijzing Gemeentelijke Monumenten Gemeente Tytsjerksteradiel November 2015). In het pand zat lang een kringloopwinkel. Maar in 2022 kochten een aantal enthousiast ondernemers het pand. Ze verbouwden het met originele elementen. Beneden komt een babywinkel en naast de vijf bestaande komen er boven nog drie appartementen. Op 18 januari 2022 besteedde de regionale omroep er aandacht aan. Zie: https://www.rtvnof.nl/video-metamorfose-voor-historisch-postkantoor-burgum/554135/

Eind jaren 70 of begin jaren 80 besloot Post dat in Burgum een Voorsorteercentrum zou komen. Daarvoor was het bestaande pand veel te klein. Aan de Bulthuissingel 16 verscheen een modern gebouw in de vorm van een schip. Toen het gebouw overbodig werd bij Post vestigde zich hier een Kinderopvang. De naam werd toepasselijk “Pirateskip” (zie www.kinderopvangburgum.nl).