De Achterhoek Revisited    Deel 1

Op deze website vinden we een verslag van een middagje Achterhoek. Gerard maakte een tocht langs vele interessante plaatsen, Vorden, Ruurlo, Aalten, Zelhem en het hoogtepunt: Winterswijk. Zie:

https://een-postgeschiedenis.jouwweb.nl/op-pad-in-oost-nederland/een-middagje-achterhoek

Maar over de Achterhoek is zo lang niet alles gezegd! We gingen opnieuw, maar nu  “virtueel” op bezoek. De eerste vraag is natuurlijk: welk gebied noemen we Achterhoek? Dat is lastig. Wikipedia meldt het volgende: “De Achterhoek (Nedersaksisch: Achterhook) is een streek in de provincie Gelderland die ook wel De Graafschap wordt genoemd, naar het oude graafschap Zutphen dat in de ruimste zin een gebied beslaat met als grens: de Overijsselse streken Salland en Twente in het noorden, de Duitse grens in het oosten en zuidoosten, de Oude IJssel in het zuidwesten en de IJssel in het westen. Over de precieze grens lopen de meningen uiteen omdat er geen duidelijke historische grens is geweest.” We houden het nu maar op Gelderland ten oosten van de IJssel en ten noorden van de spoorlijn tussen Duitsland en Arnhem. We publiceren dit verslag in twee delen. Dit is deel 1.

De hoofdpostkantoren

De grootste kans om interessante gebouwen tegen te komen lopen we natuurlijk als we kijken naar de plaatsen waar vroeger een hoofdpostkantoor gevestigd was. Daarvoor kijken we naar de uitgangenkaart uit 1968. Op deze kaart zien we dat het noorden en het oostelijke deel van de Achterhoek viel onder Zutphen-uitgang en het zuidelijke deel onder Arnhem. Gerard vond al de voormalige kantoren in Vorden, Winterswijk en Aalten. Op deze toer gaan we kijken of we de voormalige postkantoren van Lochem, Neede, Eibergen, Groenlo, Lichtenvoorde, Doetinchem, Zevenaar en Doesburg kunnen vinden. Onze virtuele tour zullen we beëindigen in Zutphen.

De afbeelding van deze kaart uit 1968 is wat wazig, maar de plaatsnamen zijn goed te onderscheiden. De zwarte punten zijn de plaatsen met hoofdpostkantoren, de cirkeltjes de hulppostkantoren.

Markt 7-8 in Lochem. Boven: heden, onder vroeger

Lochem

De geschiedenis van het postkantoor in Lochem is goed gedocumenteerd. We vinden veel informatie op https://www.hglochem.nl/nl/node/491. Dat is de site van het Historisch Genootschap Lochem. In de 19e eeuw was er een hulppostkantoor aan het korte Hoge Straatje, thans Gudulastraat. In het begin van de eeuw werd de post elke dag te voet naar Zutphen gebracht, dat was drie uur gaans.

Lochem kende al een echt postkantoor uit 1878 aan de Achterstraat 11 (nu een gemeentelijk monument) voordat het gebouw aan de Markt 7-8 geopend werd.  Het post- en telegraafkantoor aan de Markt werd in 1914 ontworpen door de toenmalige rijksbouwmeester Cornelis Hendrik Peters (1847 – 1932). Het postkantoor in Lochem was één van Peters’ laatste ontwerpen. In het opleveringsjaar 1915 ging hij met pensioen. In de Lochemsche Courant van 30 oktober 1914 stond over het posterijgebouw: “… Een artistieke indruk maakt de voorgevel allesbehalve: stijver en smakeloozer kon het al haast niet! Het gebouw heeft veel van een kazerne of gevangenis; alleen de tralies ontbreken….”.   

De voorgevel van het herhaaldelijk verbouwde en uitgebreide kantoor (ingrijpend in 1987) is goed behouden gebleven. Pronkstuk is de monumentale brievenbus met geglazuurde profielstenen en een tegeltableau. De bouwkosten bedroegen f 28.750. Interessant is wat het Historisch Genootschap vertelt over de verkoop:

“Op 15 november 2001 werd om 13.45 uur het postkantoor van Lochem verkocht bij de notaris Mr. Johan Hendrik Kemp te Nijverdal. Namens de verkoper was gemachtigd mevrouw Geritdina Hendrika van Losser (gevolmachtigde van Leendert van Rekom, TPG Real Estate Development BV te ’s Gravenhage). De kopers waren de heren Marcel Henk van Maris en Hendrik Jan Maris. Hendrik Jan liet zich vertegenwoordigen door Marcel. De koop werd gesloten voor sectie F de kadastralenummers 1551 en 1533, respectievelijk 10,94 are en 1,40 are groot. Het geheel werd verkocht voor f 1.520.000,-. Postkantoren BV huurde voor f 24.921,54 per jaar het pand terug. Voor de servicekosten werd f 3.421,96 per jaar betaald.” Maar in 2003 trok Postkantoren BV uit het pand. Het stond daarna jaren leeg. Afgezien van een periode dat boekhandel Lovink er was ondergebracht. Het pand inmiddels thuisbasis voor drie huisartsenpraktijken. Op internet vinden we “Huisartsenpraktijk Het Oude Postkantoor” met de artsen Tiemessen en van den Goor.

Linksboven de publiekshal, de lokettist zat hier al achter veiligheidsglas.

Links: Het tegeltableau dat diende als brievenbus. Hiervan zijn er maar enkele bewaard gebleven.

Neede

Neede kende een fraai oud postkantoor uit 1900. Maar  helaas, gesloopt in 1978. Daar heeft men nu nog spijt van! Op de website van de regionale krant, de Tubantia vinden we een interessant bericht van de hand van Jelle Boesveld. Gedateerd 28 november 2018.

“NEEDE - Eeuwig zonde. Dat vinden Needenaren van de sloop van het oude postkantoor in 1978. Het markante pand aan de Oudestraat ging verloren, maar herleeft nu in een monument voor de grote kerk in Neede. Op de plek waar ooit het postkantoor van Neede heeft gestaan, staat nu een monument dat herinnert aan het markante gebouw. Het is een cadeau, dat de 40-jarige Historische Kring woensdagavond aan de Needse gemeenschap heeft geschonken. Want het was de sloop van het postkantoor, dat 1978 de aanleiding was om de actiegroep Oud Neede, de voorloper van de Historische Kring Neede,  op te richten. Toen de gemeente Neede ook het markante GTW-pand aan de Oudestraat liet slopen, wilde de actiegroep de sloop van meer markante gebouwen in Neede voorkomen. De drie oud-postbodes Arie Haarman (73), Wim Lammers (73) en Herman Dimmendaal (79) onthulden woensdagavond tijdens het verjaardagsfeestje van de HKN in de kerk een maquette van het monument. Na afloop zagen bezoekers bij het verlaten van de kerk buiten het echte monument staan. De postbodes bewaren warme herinneringen aan de ‘goede oude tijd’ van PTT-post. „Jammer dat het gebouw er niet meer staat, maar mooi dat we het zo weer in herinnering brengen”, aldus Dimmendaal.”

Het monument bestaat uit een uitgefreesde plaat van Cortenstaal, een weerbestendig metaal dat een fraaie roestbruine kleur krijgt. De plek was ook al bepaald en kwam uiteraard overeen met de historische plaats tegenover de ingang van de Grote Kerk. De heren hebben alle drie veertig jaar gewerkt bij de Post. "Destijds waren er nog drie sorteer- en bezorgrondes", haalt Wim Lammers aan. "De eerste was om 06.00 uur, daarna om 10.00 en tenslotte om 17.00 uur. Alles wat je voor 10.00 uur op de bus deed, werd dezelfde dag nog bezorgd. Post van buiten Neede werd in het begin van de jaren zestig om 06.00 uur met de Gelderse Trambus aangevoerd uit Zutphen. Later kwam de post uit Groenlo. Al snel werd het postkantoor te klein en werd de sortering in Neede naar een houten barak overgebracht. De balie voor postzaken bleef wel in het postkantoor. Toen het gebouw in 1978 werd afgebroken, was er al een nieuw postkantoor op het oude marktplein tegenover de Rabobank. Dat heeft daar tot 2002 dienst gedaan. Daarna moest je naar Kramer." Dit laatste lezen we op https://www.achterhoeknieuwseibergenneede.nl/nieuws/algemeen/233158/historische-kring-neede-brengt-oude-postkantoor-weer-tot-leven-

Links twee oude ansichtkaarten met het postkantoor van Neede.

Helaas gesloopt in 1978.

Links zien we drie gepensioneerde postbodes in hun oude uniform met het monument.

 

Eibergen

Ook Eibergen heeft een actieve Historische Kring met een website: https://www.historischekringeibergen.nl/eibergen-jw-hagemanstraat/. Hier vinden we een afbeelding van een ansichtkaart met een foto van het postkantoor. De foto van het compacte kantoor dateert van rond 1910. Destijds lag het kantoor aan de Groenloschestraat, daarna de J.W. Hagemanstraat, later aan het Odinkplein. Foto is van rond 1910. Grappig is de fout ‘Groelosche Straat’.

 

 

Links een afbeelding van het kantoor, toen en nu. Nu zien we op Google alleen een weg en een vlakte. 

Drie keer de imposante voorgevel van Markt 4-6: Huys van Frederik-Hendrik

Groenlo

In Groenlo zelf is het postkantoor met directeurswoning aan Markt 4-6 gelukkig niet gesloopt. Het is zelfs een rijksmonument een uitgebreide beschrijving vinden we op: https://rijksmonumenten.nl/monument/513685/voormalig-postkantoor-met-woning/groenlo/.

We citeren een aantal regels uit de omschrijving:

“Voormalig POSTKANTOOR MET WONING uit 1904 naar ontwerp van de Rijksbouwmeester C.H. PETERS (1847-1932). Groenlo kreeg reeds in 1874 een Rijkstelegraafkantoor (hulppostkantoor) dat in die tijd gesitueerd was aan de Mattelierstraat 7. In 1907/1909 werd aan de Markt het huidige postkantoor gebouwd. De aannemer was Th. Nales uit Groenlo. Het postkantoor werd in 1972 omgezet in een hulppostkantoor en bestelkantoor. Bij de in 1975 uitgevoerde interne verbouwing werd het interieur van het postkantoor vervangen. De aannemer bij deze verbouwing was J.B.M. Plate uit Aalten. Het postkantoor is gesitueerd op de begane grond in het linkerdeel van het gebouw. De woning beslaat de rechterzijde van het gebouw op de begane grond en de gehele bovenverdieping met zolder. Het gebouw is nog steeds (1997) in gebruik als postkantoor en woning.” Noot: de tekst stamt blijkbaar uit 1997………..

De site noemt de bouwstijl  een eigen stijl waarvoor de naam `postkantorengotiek' gebruikt werd. Een mix van renaissance en gotiek. Het pand vertoont grote gelijkenis in uitwerking met zijn postkantoren in bijvoorbeeld Velp en Dieren.  De beschrijving van het gebouw op de website is opvallend veel uitgebreider dan soortgelijke monumentale gebouwen van Peters elders. In de waardering speelt vooral het beeldbepalende element mee. “Van stedenbouwkundige waarde als onderdeel van de historisch gegroeide kern van Groenlo, namelijk de Markt, waar het het belangrijkste beeldbepalende element is. Het gebouw heeft een zeldzaamheidswaarde qua aanleg en relatie met de omgeving.” Het massieve kantoor ligt aan de Markt waaraan ook het gemeentehuis ligt.

Momenteel zit er een horecagelegenheid in het gebouw. Dat heet “Huys van Frederik-Hendrik”. Op http://www.frederikhendrik.com/ is veel te lezen over ze. Ze zijn een officiële trouwlocatie.

Een aanbeveling is een prachtige film die we vonden op YouTube. Een dag in het leven van een postkantoor, gefilmd in 1990, samengevat in 22 minuten. https://www.youtube.com/watch?v=9A5HCsMVrzk

Lichtenvoorde

Lichtenvoorde heeft een boeiende postgeschiedenis die uitgebreid beschreven staat op https://www.oudheidkundelichtenvoorde.nl/sites/default/files/periodieken_thumbs/de%20Lichte%20voorde%2018.pdf.  Gepubliceerd in 1986. Boeiend enerzijds, anderzijds ook heel typerend voor de ontstaansgeschiedenis van vele postkantoren. De geschiedenis gaat bijna 200 jaar terug. In 1828 is er tweemaal per week een postloop op Winterswijk. In 1845 rijdt er een diligence naar Zutphen. In 1858 krijgt met van de Inspecteur te Arnhem toestemming om een hulpostkantoor te stichten. In 1892 komt er een echt postkantoor aan de Rapenburgsestraat, hoek Markt. Het werd geopend in dat jaar op 1 augustus. De Gemeente liet het bouwen en verhuurde het aan Post. In 1915 kwam er elektrisch licht. In 1939 werd besloten dat de kantoorhouder zelf een woonhuis met postkantoor moest bouwen. Dit nieuwe pand werd geopend in 1940 en lag aan de Raadhuisstraat 7. De toenmalige kantoorhouder nam de verantwoordelijkheid voor de bouw op zich. De status van het kantoor werd teruggebracht van hoofdkantoor naar hulpkantoor. In 1952 werd dit weer hersteld. In 1969 en 1983 werd het gebouw verbouwd. Hier kwam het voorsorteercentrum voor Eibergen, Groenlo en Neede. Er werkten 80 personen. Op Funda zien we dat het woonhuisgedeelte onlangs te koop werd aangeboden voor een bedrag rond de € 600.000. Het VC-gedeelte op nummer 7 lijkt op Streetview leeg te staan.

We vervolgen onze toch op een volgende pagina.

Linksboven: Rapenburgerstraat met postkantoor

Links: Raadhuisstraat 7