In het spoor van Peters

Als een Rijksbouwmeester 108 postkantoren heeft mogen ontwerpen verdien hij een plaats in de architectuurgeschiedenis en in de geschiedenis van Post. Hoe werd over zijn postkantoren gedacht in 1953? Het herdenkingsboek PTT 1893-1953 biedt daarop enig inzicht. OP bladzijde 62 en 62 wordt een pleidooi gehouden voor vernieuwende architectuur die gepaard gaat met een functionele vormgeving. Ik citeer: “Wij ondervinden te zeer dat onze postkantoren hun eigen leven niet kunnen ontvangen van smalle, hoge ramen, die niet deugen voor de lichtinval in de lokalen waar gewerkt moet worden naar de moderne eis en niet van pilaren, die met publiek-circulatie van onze tijd geen rekening houden, noch van nissen waarin de loketten en de daarachter werkende ambtenaren wijken in duisternis en avondlicht-bjj-dag. Daarvoor bieden de charme van de torentjes en een monumentale allure geen vergoeding meer.” En verder: “Een fabriek of kantoor moet en kan nl niet verscholen liggen achter de façade van een renaissance raadhuis, van een achttiende-eeuws kasteel of van een middeleeuwse burcht,…..”

Nee, de toenmalige PTT hield niet van de panden van Peters. De aanzet werd in die jaren gegeven tot een meer functionele bouw. Maar men was wel zo zuinig en voorzichtig de meeste panden tot een heel eind in de 21^e  eeuw in gebruik te houden. En de waardering is wel gekomen. De meeste panden die nog resteren hebben de status van monument gekregen. Ook bij Gerard en mij groeit de waardering alleen maar. Eind maart, begin april ging Gerard op pad om Peters’ panden in Gelderland op  te zoeken.

In Zevenaar komen we een van de laatste postkantoren van Peters tegen aan de markt op nummer 9. Het ontwerp is uit 1915 en het is een jaar later in gebruik genomen. Typisch een pand uit de latere periode, het oogt tamelijk sober. Een pand waar het blijkbaar wat moeilijk voor is een bestemming te vinden. “Zevenaar Post” meldt op 27 september 2016 dat op 2 juni 2009 het postkantoor sloot. De vraagprijs van PostNL Real Estate was toen € 1,2 miljoen, die zakte naan € 850.000. Tijdelijk zat er een “galerietje” in. In “De Gelderlander” van 26 juli 2017 lezen we dat het gekocht is door “Dutch Realestate” en dat het gereed wordt gemaakt voor kamerverhuur (althans 1^e en 2^e etage). Het bestemmingsplan moest daarvoor wel gewijzigd worden.  Op “Funda in Business” lezen we nu dat de drie etages van 185 a 190 m2 te huur worden aangeboden. Onwillekeurig denken we toch aan de passages over de postkantoren uit het boek van 1953. Misschien is zo’n gebouw wat minder functioneel.

In Twello, gemeente Voorst staat aan de Domineestraat 14-16 een Rijksmonument uit 1909. Het moet gezegd worden dat Peters zich bij het ontwerp van dit post- en telegraafkantoor met directeurswoning al wat meer bescheiden opstelt dan in zijn beginjaren. Wat wel grappig is dat hij zich waagt om wat elementen uit de zogenaamde chaletstijl toe te passen. Dat is mooi te zien aan de gevels. De chaletstijl kwam toen in zwang omdat de eerste toeristen in die periode terugkeerden uit Zwitserland en onder de indruk waren van de Alpenarchitectuur (veel villa’s aan de Veluwerand zijn in die stijl gebouwd). Op www.rijksmonumenten.nl staat een uitvoerige omschrijving.

Verder naar Ede. Het ontwerp van Peters is uit 1905 en van 1906 tot 1989 is het gebouw aan de Arnhemseweg 4 in gebruik geweest als postkantoor. Ede kende in 1834 al een distributiekantoor der Posterijen. In 1850 werd Theodorus Prins, wijnkoper, als eerste postmeester aangesteld. Hij richtte in zijn woonhuis een kamertje in als postkantoor en toen was dat ook weer geregeld. Het kantoor verhuisde als de postmeester verhuisde of vervangen werd, dat gebeurde in 1883 en in 1890. Toen werd A.Goudriaan de eerste officiële postdirecteur. Onder zijn leiding komt het nieuwe postkantoor tot stand. Nu waren de zaken omgekeerd, de directeur had in het kantoor een dienstwoning. Er waren drie loketten. In 1922 telde het kantoor 22 medewerkers. In 1954 en 1956 werd er verbouwd. In 1974 verhuisden de bestellers naar de Evertsenstraat (en weer in 1988 naar de Dieselstraat). Tot 1936 stond op het kantoor een torentje vanwaar de bovengrondse telefoonleidingen liepen. (Bron: Gemeente Archief Ede)

Bennekom hoort bij de gemeente Ede maar had een eigen postkantoor met een eigen directeur. Het postkantoor hier is géén Peterspand. Het ligt aan de Dorpsstraat 2 en stamt uit 1909, het was in bedrijf als postkantoor tot eind jaren zeventig. Hier was sprake van een particulier initiatief. Geurt van Silfhout Bz., uit het dorp zelf, liet door architect G.J.M. Hof uit Nijmegen dit villa-achtige kantoor bouwen met een karakteristieke witte bovenrand. Geurt sloot een tienjarig contract met het postbedrijf waarbij het kantoor verhuurde voor duizend gulden per jaar. Heel bijzonder dat zo’n kantoor niet door de rijksbouwmeester werd gebouwd. (Bron: www.oudbennekom.nl). Nu zit in het gebouw “Het Oud Postkantoor”, een horeca-etablissement dat in deze coronatijden zijn hoop heeft gevestigd op de afhaalmenu’s. Het gebouw werd in 2002 een restaurant. Op 1 augustus namen de eigenaar van ijssalon Fontana het bedrijf over.

Het Peters’ monument in Renkum aan de Dorpsstraat 9-9a stamt uit 1907 en opende in 1909. Ook hier wordt neogotiek gecombineerd met chaletstijl elementen. Net als vele andere Peterspanden is het in gebruik als horeca-etablissement. Hoewel…  In het AD van 17 januari 2021 lezen we dat de eigenaren stoppen. Makelaardij Klaassen biedt de zaak op zijn website ter overname aan.

Het gemeentelijk monument aan de Frederik van de Paltshof in Rhenen (provincie Utrecht) stamt uit 1905. Het is een van de weinige gebouwen in Rhenen die onbeschadigd uit de slag aan de Grebbeberg in 1940 kwamen.  Hier is nu Indiaas Restaurant Golden India gevestigd.