Inleiding

Het STATIONSPOSTKANTOOR staat aan het spoor, op de hoek van de Waldorpstraat en de Rijswijkseweg. Het gebouw is opgetrokken op een T-vormige plattegrond. Aangezien de PTT tot in 1989 een staatsbedrijf was, zijn lange tijd alle postkantoren ontworpen vanuit de Rijksgebouwendienst. Het stationspostkantoor is dan ook een ontwerp van G.C. Bremer, rijksbouwmeester van 1924 tot 1945. Bremer ontwierp het stationspostkantoor in 1939 in samenwerking met de constructeurs J. Emmen en H.J.J. Engel. Met de bouw werd in 1940 begonnen en nadat het werk in 1942 was stilgelegd, werd het na de oorlog weer hervat om in 1949 te worden voltooid, op de afwerking na. Het is het laatste voltooide werk van Bremer, die een reeks van postkantoren op zijn naam heeft staan van diverse afmetingen en in verschillende stijlen. De sculpturen aan de buitengevel zijn omstreeks 1946 ontworpen door Hildo Krop. Aan de ligging van het postkantoor aan het spoor is nog af te lezen dat lange tijd, sinds het midden van de negentiende eeuw, van het spoor gebruik gemaakt werd voor de distributie van post. In 1997 werd het spoor verruild voor vervoer per vrachtwagen. Hierdoor is de noodzaak van stationspostkantoren komen te vervallen. In de jaren '80 van de twintigste eeuw werd aan het stationspostkantoor een kantoor toegevoegd, naar ontwerp van Kraaijvanger Architecten. Het kantoor werd door middel van drie luchtbruggen gekoppeld aan het bestaande postkantoor. Het stationspostkantoor werd een zogenaamd Expeditie Knoop Punt. De EKPn hadden tot doel een nog efficiëntere en goedkopere distributie en waren in feite een vervolg op de stationspostkantoren. In dezelfde periode werd het bestaande postkantoor grondig onder handen genomen. De kozijnen en de vlakken met glazen bouwstenen zijn alle vervangen tussen 1987 en 1990. Dit gebeurde onder leiding van architect R.A.L.M. Ligtvoet. Drie van de vier hoge verdiepingen zijn horizontaal gesplitst, waarbij op één verdieping door toepassing van een vide de oorspronkelijke hoogte nog behouden is.

Het naast het stationspostkantoor gelegen gebouw uit de jaren '80 van de twintigste eeuw valt, samen met de drie luchtbruggen, buiten de bescherming van rijkswege.

Omschrijving

Het STATIONSPOSTKANTOOR is opgetrokken op T-vormige plattegrond en heeft een hoogte van ca. 45 m. Het enigszins gebogen dak van het brede deel is voorzien van een reeks sheddaken, die later geblindeerd zijn. Voor de gevels is voornamelijk gebruik gemaakt van gele geglazuurde baksteen en in betonnen vierkante frames gevatte vlakken van glazen bouwstenen, afgewisseld met raamkozijnen. De vormgeving van de gevels is toegesneden op de verschillende functies van de bouwdelen, waarbij door overeenkomstig materiaalgebruik en stramien het gebouw wel als eenheid wordt opgevat. Alhoewel de ritmering afwijkt van het oorspronkelijk ontwerp zijn, door de toepassing van glazen bouwstenen zoals ook in het oorspronkelijke ontwerp en in het bestaande stramien, het uitgangspunt en de beeldwaarde behouden. Op de begane grond is als bijzonder accent Frans kalksteen toegepast. Het gebouw is gefundeerd op een betonnen plaat en heeft een gewapend betonstructuur, gedragen door een rij kolommen op iedere verdieping. De ruimtes zijn vrij indeelbaar.

De smallere vleugel aan de Rijswijkseweg heeft een representatief karakter dat door de monumentale halfronde beëindiging wordt benadrukt. In dit bouwdeel met acht verdiepingen zijn met name kantoorfuncties ondergebracht, behalve op de begane grond waar onder meer een publiekspostkantoor was gesitueerd. De plint heeft daardoor ook een eigen vormgeving, afwijkend van de kantoorlagen erboven, die zich doorzet in de halfronde uitbouw, oorspronkelijk een bloemenkiosk. In deze kantoorvleugel is in verhouding meer geglazuurde baksteen verwerkt dan in de haaks erop geplaatste vleugel.

Op de hoek zijn aan de gevel vier beeldhouwwerken naar ontwerp van Hildo Krop boven elkaar geplaatst. Het hoogst geplaatste beeld is een man met fakkel, verder een vrouwenfiguur met duif (luchtvaart), een vrouw met een schip (scheepvaart) en een vrouw met een spoorwissel (spoorverkeer). Onder het laatste beeld zijn vijf kleinere figuren gebeeldhouwd die de werelddelen voorstellen.

Bij de bredere vleugel aan de Waldorpzijde ligt het accent op de functionaliteit. Hierin vond de postverwerking plaats. De post werd vanaf de bovenste verdieping naar beneden toe gesorteerd om vervolgens vanaf de begane grond te worden gedistribueerd. Opvallend is de oorspronkelijke, forse hoogte van de zalen. Het gebruik van grote vervoer- en sorteermachines maakte dit noodzakelijk. Waar het kantoorgedeelte, dat even hoog is, acht verdiepingen telt, bestond dit bouwdeel dan ook oorspronkelijk uit slechts vier verdiepingen, zoals ook afleesbaar is aan de gevel. De gevels zijn grotendeels voorzien van glazen bouwstenen, afgewisseld met kozijnen, zodat de werkzalen goed verlicht waren. De plint wijkt in vormgeving af. Hier is gebruik gemaakt van zwarte baksteen. Rechts bevindt zich de deur voor de auto's met erachter de los- en laadplaats. De ingang meer naar het midden was oorspronkelijk voor de fietsen. De gevel wordt beëindigd door een koperen lijst met daarin een reeks ronde ramen. Deze vleugel loopt enigszins taps toe en is breder aan de kant van de kantoorvleugel en smaller richting halfronde beëindiging. Deze halfronde beëindiging wordt bekroond door een ronde ruimte waarin het restaurant was ondergebracht.

Waardering

Het STATIONSPOSTKANTOOR is van algemeen belang vanwege de architectuurhistorische, cultuurhistorische en stedenbouwkundige waarde:

- als uiting van de opkomst van de verzorgingsstaat in de periode van de wederopbouw;

- door de hoogwaardige architectonische kwaliteit van het gebouw en het materiaalgebruik, waarin de functie van resp. sorteervleugel en kantoorvleugel afleesbaar is aan de vormgeving van de gevels.

- door de aanwezigheid van monumentale kunst van Hildo Krop;

- vanwege de markante ligging in de nabijheid van het spoorwegstation Den Haag Hollands Spoor;

- door de situationele waarde met het beeldbepalende silhouet;

- als laatst uitgevoerde ontwerp van rijksbouwmeester G.C. Bremer.”

 

Op weg naar een nieuw hoofdkantoor

Tot het jaar 2009 was het gebouwencomplex intensief in gebruik bij Post. Weliswaar niet meer als EKP, maar de kantoorvleugel werd onder meer gebruikt door de ICT afdeling en in het productie gedeelte was het voorsorteercentrum en de bestelling voor Den Haag Centrum gehuisvest. Post verkocht het pand en het werd een combinatie van kantoor- en bedrijfsruimte, maar de laatste jaren stond het vooral leeg. Uiteindelijk werd het gekocht door de Belgische ontwikkelaar LIFE. Het Haagse SENS – bekend van de parkeergarage onder het Tournooiveld en Legoland op Scheveningen – zou het in opdracht van de ontwikkelaar aanvankelijk ombouwen tot voornamelijk woningen.

Dat bleek onder meer door de constructie van het gebouw een lastige opdracht. Vandaar dat LIFE en SENS ook op zoek gingen naar andere opties. Dat werd uiteindelijk PostNL. Het huurcontract van Post met de Groene Toren, het AA-gebouw aan de Beatrixlaan, zou binnen niet al te lange tijd aflopen en PostNL was verschillende scenario’s  voor haar huisvesting voor de toekomst in beeld aan het brengen. Het FD citeert Nikaj van Hermon (binnen Post verantwoordelijk voor de huisvesting) “In Den Haag en stiekem ook daarbuiten.” Nikaj zag het plan van LIFE, SENS Real Estate en architect KCAP als een ideale oplossing voor het huisvestingsprobleem van Post. Hij werd geraakt door het feit dat Post al een geschiedenis heeft met dit prachtige gebouw. “PostNL komt weer thuis”.

Post kent ongeveer 50.000 medewerkers. Van dit aantal krijgen er zo’n 2500 hun werkplek in dit gebouw. Niet alleen mensen van het hoofdkantoor, ook medewerkers van de Pakkettendivisie die tot voor kort nog in Hoofddorp werkten. Voor deze medewerkers komen 1360 werkplekken. Post huurt voor 15 jaar 20.000 vierkante meter.  Daarnaast is er nog een deel van het in totaal 25.000 vierkante meter grote gebouw beschikbaar voor kantoren van andere bedrijven, onder de naam Stationpost Offices.

Het pand was oorspronkelijk bedoeld voor grote postsorteermachines, vandaar dat het hoge ruimtes heeft en dikke vloeren. In het verleden vond ik het een donker pand, daar is nu geen sprake meer van. Het is nu open en licht. In de dikke vloeren zijn grote openingen zijn gemaakt, zodat de werkvloeren vides zijn geworden die als het ware om een groot atrium liggen.

Het pand voldoet aan alle eisen. De vloeren zijn bijvoorbeeld veel groter in oppervlakte dan die in het huidige hoofdkantoor. Het idee is dat iedereen zoveel mogelijk de trap moet nemen, vandaar dat de liften op een veel minder prominente plek zitten. Al met al ontstaat er veel ruimte voor spontane ontmoetingen.  Corona was uiteindelijk wel van invloed op de inrichting. De verwachting is wel dat veel medewerkers (deels) thuis blijven werken. Daarom zijn er veertig ruimtes ingericht speciaal voor vergaderen op afstand. Hybride werken zal de trend worden. Dit gebouw is er klaar voor.

Begin 2019 werd er een akkoord voor de verhuur bereikt. In december 2019 begon de transformatie. In feite werd een heel nieuw gebouw binnen het monument gebouwd. Omdat het pand een Rijksmonument is, mocht er aan de kenmerkende gevel met de glazen stenen niet veel worden aangepast. Dat betekent dus ook dat het nu dubbele gevels heeft en er geen geluid van voorbij razende treinen naar binnen kan komen. Belangrijk natuurlijk want het gebouw ligt wel naast Station HS.

De eerste afdeling die overgaat op maandag 14 juni is de controlroom, het zenuwcentrum voor alle transportactiviteiten. De helpdesk is het volgende onderdeel dat overgaat. Eind juni 2021 is de grote verhuizing. Op 5 juli de officiële ingebruikname en de verwachting is dat de officiële opening door burgemeester Jan van Zanen op 6 september 2021 zal zijn. Op de persdag, begin juni, constateren de verslaggevers dat “in het gebouw wordt nog hard gewerkt door timmerlieden, stukadoors, elektriciens en schoonmakers. Kabels slingeren los uit het plafond, de vloeren gaan verborgen onder karton en plastic, een laag bouwstof bedekt een hippe, halfronde bar waar straks werknemers koffie kunnen drinken.” Ook aan de terreinen rond het pand wordt nog de laatste hand gelegd. Het entreeterrein is een ontwerp van DELVA Landscape Architecture | Urbanism. De technische voorbereiding en begeleiding vindt plaats door SmitsRinsma uit Zutphen. 

Al met al wordt het een bijzonder hoofdkantoor een in bijzonder monumentaal gebouw. “Waanzinnig stoer”, volgens Nikaj van Hermon.

De pers besteed ook nog aandacht aan de plannen voor de verdere ontwikkeling van dit deel van de stad. Er is nog veel ambitie, onder meer voor nog een gebouw van ongeveer zeventig meter hoog tussen het Stationspostgebouw en het spoor: de PosTTower. En op de plek van het parkeerterrein naast het Mondriaan College zou ruimte zijn voor twee torens van pakweg 150 meter hoog met daarin kantoren, voorzieningen, horeca en woningen, met als naam Escher Gardens. Voor The Globe – het zilverkleurige gebouw direct naast het Stationspostgebouw – worden de plannen nu uitgewerkt. Het zou kunnen dat het blijft staan en dat er bovenop wordt gebouwd, het zou kunnen dat het wordt gesloopt. Wel is duidelijk dat ook hier nog twee torens verrijzen met woningen, voorzieningen, commerciële ruimtes en kantoren.

Bron: FD – Jan Verbeek, 7 juni 2021; OmroepWest.nl -  Maarten Bakema, 9 juni 2021; websites leveranciers. Ook de foto's zijn veelal afomstig van de websites van projectontwikkelaar, bouwers en leveranciers.