Eindhoven nader belicht

Eindhoven is met bijna 250.000 inwoners in grootte de vijfde stad van het land. De stad heeft een boeiende postgeschiedenis waar we tot nu toe erg weinig aandacht aan hebben besteed. Met het overzicht in dit artikel hopen we dit goed te maken.

We beginnen dit verhaal in de Franse tijd met de start van de Bataafse Posterijen in 1804. Eindhoven kreeg van deze organisatie een zogenaamd Onderkantoor aan het hoofd daarvan werd de vroeger patriottisch gezinde postmeester Van Leersum aangesteld in de rang van commies met een jaarsalaris van 1400 gulden. Eindhoven telde toen 2000 inwoners. Van Leersum maakte snel promotie, want in 1811 werd hij de eerste directeur van het hoofdpostkantoor Eindhoven.

In die tijd was het zo dat het postkantoor gevestigd was in het woonhuis van de directeur. Verhuisde hij, dan verhuisde het kantoor mee. Hier aan kwam in 1873 een einde. Het Rijk kocht het pand “Den Engel” op de hoek van de Vrijstraat en Vonderstraat(Demer). Directeur werd H.W. van Leersum, een kleinzoon van de eerste directeur.

Vier maal de creatie van rijksbouwmeester Knuttel aan de Keizersgracht 1. Van de afbeelding helemaal boven is het jaartal onbekend.

De zwart-wit ansichtkaart stamt uit1915, de foto rechtsboven uit 1980 en de foto boven uit 2016. Toen had het postkantoor zijn functie al verloren.

Cruciaal voor de postale ontwikkelingen was de groei van het spoornetwerk. Rechts de spoorkaart uit 1868. We zien Eindhoven een belangrijke plek innemen.

In 1900 telde Eindhoven 5000 inwoners. Men was totaal uit het pand op de hoek van de Demer gegroeid. De directeur moest zijn ambtswoning ontruimen; op de bovenetage kwam het telegraafkantoor en de telefoondienst.

Hoe ging het verder? Ik kan het niet beter vertellen dan “Eindhoven in foto’s” deed.

“In 1904 werd voor 18.000 gulden een terrein aan de Keizersgracht gekocht voor de bouw van het nieuwe PTT-kantoor (bouwkosten plm. 100.000 gulden) Het werd in 1909 in gebruik genomen en bood tot ongeveer 1925 voldoende ruimte om alle PTT-diensten onder te brengen. Daarna werd het moeilijker, zeker  toen in 1929 ook nog de telefooncentrale moest worden uitgebreid. In 1930 werd daarom de brief- en pakketpost in een tijdelijke gebouw aan het Begijnenhof ondergebracht.” (Dit gebouw was voor een groot deel van hout. In het rechtergedeelte van dit pand huisde een afdeling van de Belastingen nl. de Registratie en Successie. Beneden was het postkantoor en boven het telegraafkantoor met de opleidingszaal voor het morseseinen en telex bedienen.)

Boven een opname van het tijdelijke postkantoor aan de Begijnenhof.

 

Rechts het vooroorlogse stationspostkantoor zoals het er nog stond in 1960.

Aan het Begijnenhof bleef men echter maar voor korte tijd.  We citeren weer: “In de jaren voor de oorlog werd alles weer veranderd. De telefoondienst kreeg het gehele gebouw aan de Keizersgracht, de brief- en pakketpost (expeditie en bestelling) verhuisde naar nieuwbouw bij het station en de rest werd naar het Begijnhof overgeplaatst. (Eindhoven telde -met dank aan Philips- in 1935 als 103.000 inwoners.)

De oorlog 1940-45 met zijn bombardementen is de oorzaak van de bouw van het huidige (anno 2025 voormalige) hoofdpostkantoor van Eindhoven. De gehele omgeving van het station moest opnieuw worden opgezet en dat bood een mooie gelegenheid een geheel aan de eisen des tijds nieuw postkantoor te verwezenlijken. Voor een bedrag van nog geen 2½ miljoen gulden werd het gebouw in 1958 aanbesteed. Het werd op 26 mei1961 officieel in gebruik genomen. ("Groot Eindhoven op zondag"  18 mei 1986).” In 1961 telde Eindhoven al meer dan 170.000 inwoners.

Boven en onder: Het stationspostkantoor in 1961. Rechtsboven: in 2005 in gebruik bij TPG Post. Rechts onder: de afbraak

In 1971 was nog het plan een EKP te vestigen in Eindhoven. In een later plan zien we dat in 1981 de expeditie plaats gaat vinden in Den Bosch.

Toen in de jaren zeventig serieus nagedacht werd over een nieuwe postale infrastructuur was Eindhoven een serieuze kandidaat van een nieuw te bouwen Expeditieknooppunt (EKP). Uiteindelijk werd vanwege de ligging (dichter bij het centrale punt Utrecht) de voorkeur gegeven aan ’s-Hertogenbosch. In deze plaats kwam later ook een Sorteercentrum Brieven.

In 1990 was Post een snel groeiend bedrijf. Dagelijks bezochten zo’n miljoen mensen de postkantoren. Op een kaartje in een overzicht laten we zien hoe fijnmazig het netwerk was in een stad als Eindhoven.

Toen in 1994 de bestuurlijke structuur van Post veranderde, kwam er wel een rayon Eindhoven, maar voor de loketten, noch voor de sortering en bestelling veranderde er toen iets.

Gegeven de groei van de stad en van het postvolume was er behoefte aan meer ruimte. In de loop der jaren werden er dan ook bijkantoren en besteldependances in stad bijgebouwd.

Links: detail van een postkantorenkaart uit 1990.

We kunnen hier op lezen dat Eindhoven toen 10 postkantoren kende en 21 postagentschappen. Links onder het lijstje met adressen.

Onder: Op de 5e etagen van Fellenoord 240 was na 1994 het rayon Eindhoven gevestigd.

In juli 2020 wapperde de PostNL vlag nog voor Kanaaldijk-Noord 19. In 2022 vestigde zich hier een Carwash. Onder: De VBL aan de Waldeck Pyrmontstraat 23

Met de vorming van een nieuwe logistieke structuur (waarvan de EKPn een element waren), werd ook de voorsortering geconcentreerd op een beperkt aantal vestigingen. Aan de Kanaaldijk-Noord 19 werd een groot voorsorteercentrum gebouwd. Nu een Carwash.

De “echte” postkantoren werden na 2008 gesloten en vervangen door een groot aantal vestigingen in winkels.

Rond 2012 werden in het kader van (weer) een nieuwe logistieke structuur “De nieuwe weg van de brief) in een geleidelijk proces Voorbereidingslocaties (VBL) opgericht. Hier kwamen huisnummersorteermachines te staan. Voor deze functie kon Post een in 2017 voor SANDD1) nieuw gebouwd pand aan de Waldeck Pyrmontstraat 23 goed gebruiken.

Bij de afbeeldingen zien we een aantal foto’s van voormalige bestelkantoren in de stad.

Aan Stationsweg 1 staat vanaf 2017 de hoogbouw van het Student Hotel.

                  Tivolilaan 68 in oktober 2008                Langendijk 12 in juni 2009, nu G4S              Vaalserbergweg in oktober 2008                  

Boven: Woensel 85

Rechts: Het Student Hotel op de plek van het stationspostkantoor Stationsplein 1, geopend in 2017

Noot 1: Zie: https://eindhovenfotos.nl/1/oude_postkantoor.htm.

Noot 2: Dit is een aanname omdat we op een Streetviewfoto een wagenpark van SANDD zien staan.

Noot 3: Bron foto’s o.a. https://www.eindhoveninbeeld.com/photodetail.php?id=513,