Kunst uit de wederopbouwperiode – Deel 2
Al eerder publiceerden we op deze website een artikel over kunst uit de wederopbouwperiode die globaal liep van 1945 tot 1965. Typisch zo’n onderwerp dat als je er een keer induikt het steeds interessanter wordt. Je gaat literatuur zoeken en struint rond op internet. In dit vervolgartikel een verslag.
Enschede
Eén van de meest markante gebouwen langs de Boulevard 1945 (op nummer 326) in Enschede is het “nieuwe” Postkantoor uit 1960. Het pand is ontworpen door Frans Coenraad Johannes Dingemans [1905-1961], die werkte met de functionalistische principes van het Nieuwe Bouwen. Het opvallende gebouw bestaat uit verschillende staande en liggende dozen, die samen een markante compositie vormen. Karakteristiek aan het gebouw is de liggende doos met glazen pui. De hoofdentree heeft een brede bordestrap. Het portaal bij de hoofdingang is bekleed met basaltlava. In keramiek heeft Daan Wildschut (1913-1995) voorstellingen aangebracht die met de post te maken hebben. We herkennen een postiljon. Bij een andere ingang zien we postduiven.
Voor meer info over Daan Wildschut zie: https://nl.wikipedia.org/wiki/Daan_Wildschut
Delft
De PTT was ooit de bezitter van een sculptuur van papier-maché van de wereldberoemde kunstenaar Jan Schoonhoven (1914-1994). Ik citeer: ´In 1958 werd het op een wand in de lokettenhal aan de Hippolytusbuurt aangebracht. Een blikvanger. Groot, bruinig, groenig, grijzig, grillig, zo hing het daar. Elke dag kwamen er talloze klanten; er stonden soms lange rijen wachtenden, die allemaal ooit wel naar die Schoonhoven hebben gekeken. Geen kunstminnend publiek, zoals in de musea. De commentaren waren ook niet altijd even positief. Voor sommige postklanten mocht het ook wel verdwijnen. Kunst roept reacties op, welke dan ook.
Het reliëf was een cadeau van de gemeente Delft aan de PTT voor het toen gemoderniseerde postkantoor. De schenking kwam tot stand na advies van George de Brauwere, een kunstkenner´. In 1990 werd het postkantoor een wijkkantoor en verdween het kunstwerk uit het zicht. Vernietigd? Vroeg men zich af in Delft. Gelukkig niet. Het bleek opgenomen te zijn in de kunstcollectie van KPN die het werk op 1 december 2014 schonk aan het Rijksmuseum. Er is een brief van Jan Schoonhoven waarin hij de totstandkoming van het werk uitvoerig beschrijft. Men hoeft er niet een bepaalde voorstelling in te zoeken. Vermeldenswaard is dat Jan Schoonhoven tot zijn pensionering werkzaam was op de afdeling gebouwen van de PTT.
Het citaat en het verhaal van Els Kemper “Het Schoonhoven-reliëf in het postkantoor staat op: https://www.achterdegevelsvandelft.nl/huizen/Hippolytusbuurt%2012-14_files/11%20Postkantoor%202%20Jan%20Schoonhoven%20voor%20DOORLEES.pdf
Het werk staat ook afgebeeld in “Verborgen collectie”. Een boek uitgegeven door KPN in 1995.
Linksboven: Het postkantoor in de Hippolytusbuurt met het sculptuur in papier maché. Links gevelsteen aan de Molengracht in Zutphen
Zutphen
Na veel oorlogsschade in het stationsgebied gaf de Rijksgebouwendienst opdracht tot de bouw van een postkantoor waarvan de bouw startte in 1953 en dat geopend werd in 1954. Het architectenbureau van W.J.Gerritsen en C.J.Cramer uit Arnhem maakte het ontwerp. Op de site www.zutphensepracht.nl word het gebouw beschreven als “een mooi voorbeeld van het compromis tussen modernisme en traditie uit de vijftiger jaren.
De zeven gevelsteentjes aan de lange gevel langs de Molengracht verbeelden de weg van een brief tussen het posten en de bezorging. Ze zijn gemaakt van gegoten sierbeton, naar een ontwerp van kunstenaar A. Diekerhof (1917-1997) uit Arnhem. Zie: https://nl.wikipedia.org/wiki/Albert_Diekerhof#:~:text=Hij%20vestigde%20zich%20als%20rond,voor%20een%20aantal%20protestantse%20kerken.
Zierikzee
In de PZC van 7 april 2009 verschijnt een grote kop: “Schouwse wandkunst op nationale lijst
ZIERIKZEE - De wandschildering boven de ingang van het postkantoor in Zierikzee staat, op initiatief van de heemkundige vereniging Stad en Lande Schouwen-Duiveland, op een lijst met wandkunst uit de wederopbouwperiode (1945-1965) van het Instituut Collectie Nederland (ICN).
Het gaat hier om een wandschildering die enkele jaren na de watersnoodramp van februari 1953 werd aangebracht en die het PTT-werk tijdens en kort na de watersnood in beeld brengt.”
Het was geen gewoonte om wandschilderingen aan te brengen op dit soort van postkantoren, maar op uitdrukkelijk verzoek van de plaatselijke directeur gaf de Dienst Esthetische Vormgeving toestemming. De schildering werd gemakt door de medewerkster van DEV, Ninke Kast (https://www.toegift.nl/verhalen/delen-fijn), voltooid in februari 1957. Het voormalige postkantoor is nu natuurlijk geen publieke ruimte meer, maar het ontwerpbureau “Life Design” dat het pand aan de Poststraat nu bezet vindt het niet erg als geïnteresseerde bezoekers zich melden.
Rechts:
Henk de Vos maakte (in 1959) een grote, in de verte op Manet en Picasso geïnspireerde, olieverfschildering ‘Strandgenoegens’ op de kopwand van de grote aula/vergaderzaal (ca. 3 x 15 m)
Deze zou nu (2024) verdwenen zijn.
Rotterdam
Als er aan één gebouw uit de wederopbouwperiode veel aandacht wordt besteed, is het voormalige districtspostkantoor aan het Delftseplein in Rotterdam. In het standaardwerk over monumentale kunst uit de wederopbouwperiode: “Monumentale Kunst CATEGORIAAL ONDERZOEK WEDEROPBOUW 1940-1965” door Frans van Burkom en Yteke Spoelstra (RCE 2007) komt het gebouw een aantal keren terug.
Het gebouw benadert soms was de Duitsers een “Gesamtkunstwerk” noemen. Lees bijvoorbeeld dit citaat uit het bovengenoemde boek:
“GLAS-IN-BETON Een naoorlogse mediamix is het glas-in-betonreliëf.
De gebroeders Kraayvanger vroegen in 1957 voor de verfraaiing van de kopse kant van het Rotterdamse Stations postkantoor aan Louis van Roode (1914- 1964) een bijzonder betonreliëf te ontwerpen. Het gebouw van veertien verdiepingen is, met bijna zestig meter, drie keer hoger dan dat van de Caltex en behoort nog steeds tot de grootste reliëfs van Nederland. Van Roode voorzag het trappenhuis van 22 ‘blokjes’ in hoogreliëf waarin hij gekleurd glas-in-betonramen verwerkte. Brede en smalle, groene en roze lijnen van (kostbaar) gekleurd sierbeton over het hele trappenhuis vormen de geabstraheerde voorstelling, die met enige fantasie doet denken aan een landkaart met wegennet en steden in de vorm van blokjes, maar anderen zien er een boom in. Door de nachtelijke werkzaamheden van de PTT waren de gekleurde glas-inbetonramen ’s nachts spectaculair verlicht, waardoor het gebouw indertijd door de pers ‘De nieuwe Postkathedraal’ genoemd werd. Het gebouw heeft jarenlang ‘als een eenzame reus’ naast het Rotterdamse station gestaan en het kunstwerk haalde regelmatig de pers voor de interessante oplossing.”
Maar ook vele andere kunstvormen werden toegepast. Onder meer wandschilderingen. Henk de Vos maakte (in 1959) een grote, in de verte op Manet en Picasso geïnspireerde, olieverfschildering ‘Strandgenoegens’ op de kopwand van de grote aula/vergaderzaal (ca. 3 x 15 m, nog aanwezig, maar zal verdwijnen bij renovatie). Hoe vaak zullen we die in ons werkzaam leven niet gezien hebben?! Guus werkte tussen 1982 en 1986 in Rotterdam.
Het bovengenoemde buitengewoon interessante rapport is gratis te downloaden van deze site: https://www.cultureelerfgoed.nl/publicaties/publicaties/2007/01/01/monumentale-kunst-categoriaal-onderzoek-wederopbouw-1940-1965
Een opsomming van alle kunstwerken in het gebouw staat in “30 jaar kunstopdrachten voor 12 expeditieknooppunten van PTT Post” uitgegeven door PTT Post op 9 december 1988. Het moment dat de nieuwe infrastructuur van Post voltooid werd.
Links en onder: het kunstwerk van Louis van Roode van buiten en van binnen.
Links en boven: elke etage had zijn eigen kunstwerk. Boven: Hans van Norden "De post verstuurd naar alle windstreken"
Amsterdam
Architect Piet Elling onthulde een maquette van het nieuwe stationspostkantoor aan de Oosterdokskade in Amsterdam in 1959. In vergelijking met Rotterdam is het buitengewoon sober en functioneel. Nergens overbodige tierlantijnen. In 1968 werd het gebouw opgeleverd. Wat ik me herinner is dat ik in een van de eerste dagen dat ik daar werkte (1992) de kantine in stapte en mijn begeleider zei: Let op! Dit is kunst.
Eén kunstwerk is inmiddels zeer bereisd. Als ornament voor bij de directie ingang maakte hij een bronzen beeld in 1965-1966. Hij noemde het “Communications”. Oosterdokskade is inmiddels afgebroken. Het beeld verhuisde naar het hoofdkantoor in Den Haag, het AA-gebouw, waar het een plek kreeg tussen het trottoir en de leveranciersparkeerplaats (waar ik twee keer per week als leverancier van administratieve diensten mijn auto mocht parkeren). Het deed me veel plezier om te zien dat het beeld een mooie plek heeft gekregen voor het nieuwe hoofdkantoor van PostNL aan de Waldorpstraat.
Linksboven: Jan Wolkers "Communicatie" uit 1965-1966 voor de hoofdingang van het dpkt aan de Oosterdokskade.
Boven: Hetzelfde beeld, maar dan voor het nieuwe hoofdkantoor aan de Waldorpstraat 3 in Den Haag.
Links: Peter Struycken - wanden in de kleine kantine - marmermozaïek uit 1963-1964.
Maak jouw eigen website met JouwWeb