Een rondje Utrecht: Bilthoven en Breukelen

In de periode dat dit boek tot stand kwam heerste corona en verkeerde Nederland in een toestand van gedeeltelijke lockdown. Onnodige reisbewegingen worden ten sterkste afgeraden en samenkomsten met meerdere personen zijn grotendeels verboden. Het schoolreisjesprogramma ligt daarom stil. Maar vandaag wordt een noodzakelijke reis gemaakt. Henk van der Schoor is gepromoveerd op de geschiedenis van de postgebouwen tussen 1850 en 1915. Gerard gaat bij hem zijn dissertatie van 1200 pagina’s ophalen. Op deze studie komen we nog terug. Maar natuurlijk maakt hij van de gelegenheid gebruik om in de provincie Utrecht een aantal postkantoren op te zoeken. Op de radio luistert hij onderweg naar een “Gouwe Ouwe” zender. Dan hoort hij Mister Postman van de Beatles. Zijn we als ouwe knarren niet nog steeds veel te veel Mister Postman?

Bilthoven

Mijn eerste stop is in Bilthoven. De posterijen vervulden een belangrijke functie in het maatschappelijk leven, ook in De Bilt. In 1820 werd een distributiekantoor in De Bilt opgericht, dat ressorteerde onder het hoofdpostkantoor Utrecht. In 1850 werd dit het hulppostkantoor De Bilt, in 1885 mede door wijzigingen in de Postwet het postkantoor De Bilt. Toen de gemeente groeide, startte men in het begin van de twintigste eeuw een hulppostkantoor in wat later Bilthoven werd genoemd. In 1906 werd het hulppostkantoor De Bilt-Station opgericht in een pand aan de Soestdijkseweg 95. Sinds 1934 heet dit gedeelte van de weg het Emmaplein. Dit kantoor breidde men in 1911 uit met een hulptelegraaf- en hulptelefoonkantoor. In de wachtkamer werd een telefooncel neergezet. Door de snelle groei van het aantal inwoners van de wijk De Bilt-Station nam ook de behoefte aan postverkeersterk toe en werd het gebouw te klein.   Aan de Julianalaan 10, toen Vinkenlaan, werd een nieuw gebouw opgericht.  Het uit 1918 daterende postkantoor is ontworpen door H.Th. Teeuwisse, rijksbouwmeester te ‘s-Gravenhage.  De ingang van het postkantoor was aanvankelijk aan de zijkant. De directeurswoning was op de bovenverdieping te vinden. Op 20 februari 1918 vond de openbare aanbesteding plaats voor het bouwen van een ‘Post- en Telegraafkantoor met directeurswoning’ te Bilthoven. De bouw werd gegund aan aannemer Brandwijk uit Tiel voor een bedrag van fl 52.769. Het kantoor werd op 26 november 1919 in gebruik genomen.

Al in 1921 begon men met het aanbrengen van wijzigingen en uitbreidingen. In het vrijstaande pand van één bouwlaag met een hoog schilddak was aanvankelijk ook een directeurswoning ondergebracht. Het middelste gedeelte van de voorgevel is hoger opgetrokken en eindigt in een schoudergevel met een zadeldak dat haaks op de hoofdkap is geplaatst.

Het middengedeelte van de topgevel springt iets naar voren en wordt bovenin door middel van fraai siermetselwerk met het oorspronkelijke gevelvlak samengevoegd. In de top is een klein achthoekig venster aangebracht. De hoofdingang bevond zich na een eerdere verbouwing rechts in de voorgevel maar is in 1962 naar de linkerkant verplaatst. Boven het ingangsportaal is een stenen reliëf aangebracht waarop het wapen van Nederland is weergegeven. Het voormalige postkantoor is sinds 2015 in gebruik als horecagelegenheid en draagt de naam PK. Het gebouw is een gemeentelijk monument.

Bronnen :

https://historischekringdebilt.nl/

https://onlinemuseumdebilt.nl/het-postkantoor-in-bilthoven/

De bronnen ontlenen hun kennis aan:

Goede, A.P. de  en M.H. van Dort, ‘Postkantoor in een Biltsche Herbergh. De geschiedenis van de posterijen in De Bilt en Bilthoven’, Oss, 1993

Documenten in het archief van de Historische Kring d’Oude School

(tekening J.F.Heppel 1919)

De horeca is gesloten, dus zelfs een kop koffie zit er niet in. De rit gaat verder naar de Postlaan 1 in Bilthoven. Hier ligt op de hoek van de Anthonie van Leeuwenhoeklaan een voormalig bestelkantoor. Het perceel heeft een grootte van 32 a en 40 ca. De grondoppervlakte van het pand is 1358 m2 Deze informatie vind ik op een site van PostNl Real Estate waar het pand te koop staat voor € 1.700.000 kk. Het gebouw bevat een bestellerszaal met nevenruimten als kantoren, vergaderruimte en kantine. Het modern vormgegeven gebouw stamt uit 1991. “Aanvaarding in nader overleg”. Ik zie wel licht en bureaus, blijkbaar is verhuur of verkoop gelukt Als ik internet afstruin, zie ik dat er een facilitaire dienstverlener op het gebied van uitvaartverzorging gevestigd is: CoFaMa.

Breukelen

De volgende halte is Breukelen. Toeristisch interessant door de landhuizen en de kastelen langs de Vecht. Denk aan kasteel Nijenrode. Maar daarvoor is hij hier niet. In Breukelen vinden we een voormalig postkantoor, een gemeentelijk monument. Een wit gebouw, gebouwd in 1884 door H.D. Willink van Collen van Gunterstein. Het pand ligt op de hoek van Straatweg en Marktstraat. Respectievelijk nummer 90 en nummer 2. Het gebouw is in de toen populaire oud-Hollandse neorenaissance-stijl gebouwd, geïnspireerd op architectuur van de Gouden Eeuw. Het hoektorentje met een posthoorn als windwijzer verwijst naar het torentje op kasteel Oudaen, dat net buiten Breukelen, schuin tegenover kasteel Nijenrode, aan de Vecht ligt. In 1894 vertrok het postkantoor uit dit pand naar een nieuw pand aan de Herenstraat. Hier kwam op de begane grond de christelijke naaischool. Na een verbouwing in 2007 is het gebouw in gebruik genomen als bedrijfspand. In het TIJDSCHRIFT HISTORISCHE KRING BREUKELEN jfg. 4 nr. 1, 1989 vinden we een artikel over Het Posthuis van 1884 te Breukelen door H.J. van Es. Bij het artikel staan de bouwtekeningen afgedrukt.  Ik citeer:

“Voor mijn onderzoek was het interessantste een bruin stuk pakpapier waarop met inkt geschreven stond: "HDWvC Post & Telegraafkantoor in Plantsoen te Breukelen verhuurd aan Rijk à f 600 p/j, 10 jr 1 Mei 1884 - 1 Mei 1894". Onder de laatste datum was met potlood geschreven: "afgeloopen'. Het is geen bewijs, maar toch wel een sterke aanwijzing dat het te bouwen post- en telegraafkantoor, ontleend aan het in 1883 daarvoor gemaakte bestek, Posthuis ook werkelijk postkantoor is geweest. Dat bewijs vond ik in de boeken van de Burgelijke Stand van BreukelenNijenrode. Het Posthuis, nummer A 141 in het Plantsoen, is op 11.5.1884 betrokken door Manus van de Pol, postdirecteur, geboren Elburg 4.10.1857, gekomen van Warmond met vrouw, drie kinderen en schoonmoeder; er was ook nog een inwonend ambtenaar, waarschijnlijk de telegrafist. Het gezin verhuisde pas in 1899 naar nr. A 323 in de Herenstraat, waar in 1894 de eerste steen was gelegd voor een nieuw postkantoor. Het bovenhuis is daarna bewoond door Jannigje Plomp.”  En beneden kwam de naaischool. De gedachte komt bij me op dat we toch wel heel erg blij mogen zijn met de amateur historici van lokale oudheidkundige verenigingen, die dit soort van diepgaand archiefonderzoek gedaan hebben.

Heeft u ook een verhaal te vertellen uit de rijke geschiedenis van Post? Mail naar gjfmklaas@gmail.com