Het Postkantoor aan de Neude in Utrecht

Op een grijze decemberdag in 2021 bezoeken we Utrecht. Een vriendin had een vriendin, Annet, die gids is in het voormalige postkantoor aan de Neude in Utrecht. Een pand van de hand van Rijksbouwmeester Crouwel dat opende in 1924. We spreken af bij de hoofdingang, wat nu de hoofdingang van de bibliotheek is. Eerst maar een kop koffie in Stadscafé Meneer Potter. Hier zien we al dat we in een boekenwereld terecht komen, want de wanden zijn voor een groot deel opgebouwd uit (niet meer gebruikte) boeken. Annet vertelt dat dit gebouw het laatste postkantoor van Nederland was. In 2011 sloot het zijn deuren. De telefooncentrale op de bovenste verdieping sloot in 2015. Het pand was inmiddels eigendom van ASR Real Estate. De vraag was wat kun je, en vooral wat mag je, doen met zo’n rijksmonument? Na intensief overleg met de gemeente viel het besluit: dit wordt onze bibliotheek. FiMek Estate en Burgland Bouw haakten in 2017 aan voor respectievelijk het ontwikkelmanagement en de uitvoering van de herbestemming. Architect werd Rijnboutt. Roy van Maarseveen is architect bij ZECC en is verantwoordelijk voor het ontwerp en de inrichting van de nieuwe bieb. Op de website www.stedenbouw.nl (8 mei 2019) lezen we later wat de opzet was: “De herbestemming bestaat uit de renovatie van het bestaande deel en een gedeelte nieuwbouw. Het nieuwbouwdeel ligt aan de zijde van de Oudegracht en fungeert straks als tweede voorkant. (Daarmee behoort de u-vorm van het gebouw tot het verleden). In de kelder komt de Albert Heijn, die doorloopt tot in het souterrain van het bestaande deel. Op de begane grond komen winkels, met daarboven een brasserie en het auditorium van de bibliotheek. De grote, hoge ramen van het nieuwbouwdeel passen op een eigentijdse manier bij de bestaande architectuurstijl van het monumentale pand.”

Annet laat ons later tijdens de rondleiding zien dat men het gebouw zo veel mogelijk intact heeft gelaten. Maar natuurlijk ontkwam men niet aan grote ingrepen. We zien later ook dat de binnenplaats waar vroeger de postauto’s hun lading brachten bebouwd is, ook de roltrappen waren een grote ingreep. Veel is met staal ondersteund.

Dan is de koffie op en beginnen we met de wandeling. Annet vraagt de sleutel van de directiekamer die nog helemaal intact is met een prachtige houten lambrisering. Van het directietoilet maken we maar even geen gebruik.

Dan maken we een doorsteek door de grote hal van de bibliotheek, wat vroeger de publiekshal van het postkantoor was. Op deze plek lag in de middeleeuwen een nonnenklooster. De naam Neude komt uit de Romeinse tijd, op die plek was een moerasgebied, Node. Grappig detail is dat op de plek waar nu de boeken ingeleverd worden en naar boven gaan, vroeger de pakketten op een aanvoerband naar boven werden gelegd. De stijl van het gebouw is die van de Amsterdamse School. Heel veel is gebruik gemaakt van een gele handgevormde baksteen, vaak geglazuurd. De bakstenen zijn in zeer verschillende verbanden gemetseld. Op de eerste etage loopt een balustrade rondom van waaruit je een prachtig uitzicht hebt op de hal. Overal in het gebouw zijn lees- en studieplekken. Grappig is de echte Utrechtse Nijntje van Dick Bruna met schilderingen van Charlotte Dematons. Meerdere kunstwerken komen we tegen in het gebouw. Jop Vissers Vorstenbosch maakte bijvoorbeeld een indrukwekkend lichtsculptuur van 5 bij 5 meter. We komen natuurlijk niet echt voor de bibliotheek maar uitnodigend zijn de zalen wel! Ook de zolder, waar vroeger alleen een opslag was van vooral dakpannen is knus geworden, letterlijk onder de hanenbalken. We zien van boven dat de glazen overkapping van de hal tegen weer en wind beschermd is door een extra overkapping.

In het trappenhuis zien ze een plaquette ter herdenking van twee verzetshelden. Twee PTT medewerkers die een illegaal telefoonnet aanlegden en zo de Duitsers afluisterden en zelf berichten doorgaven. Aan het verleden van het gebouw herinneren ook nog het postkantoortje met brievenbus en de wand met telefoontoestellen op de kinderafdeling.

Als we de ronde gemaakt hebben zijn we terug in hal en staan we stil bij de indrukwekkende sobere beelden van Hendrik van den Eijnde. Vijf beelden stellen de werelddelen voor, het zesde handel en welvaart. Ze zijn glimmend zwart, van Belgisch arduinsteen. Ze waren onderwerp van een felle discussie. Het Rijk wilde ze niet meer, veel te duur. Maar Crouwel was van mening dat ze een integraal deel van het ontwerp waren, net als de stenen met de postduifmotieven. Onder de burgerij werden toen inzamelingsacties georganiseerd. Zo werden ook het gebrandschilderd raam van de hand van professor Roland Holst (boven de ingang), voorstellende de Nederlandse Maagd, en de beelden van de leeuwen voor de ingang gefinancierd.

Als we afscheid nemen van onze enthousiaste gids, tipt Annet ons om ook nog even een kijkje te nemen in de fietsenstalling onder het gebouw. Daar is een mooie expositie met historische foto’s ingericht. Zeker interessant, maar helaas mag hier om onbegrijpelijke redenen niet gefotografeerd worden. Al met al was het een groot genoegen om aan de hand van zo’n deskundige gids dit met veel respect voor het verleden verbouwde gebouw te mogen bezoeken.

Literatuur:

Folder Bieb Neude Kom kijken in bieb Neude Met plattegrond. Uitgegeven door de Bibliotheek Utrecht

Marc van Dort Utrecht en de post Matrijs Utrecht 1984

Website www.stedenbouw.nl Artikel dd. 8 mei 2019