Arnhem – Een paar bijzondere gebouwen

 

Jansplein

 

Arnhem kent een heel bijzonder postkantoor. Het voormalige hoofdpostkantoor aan het Jansplein 56. Een van de vele creaties van de architect van de Rijksarchitect C.H.Peters. Het gebouw stamt uit 1889. In het boek van Koos Havelaar en Annette Wiesman “Herbestemming van Postkantoren – Een tweede leven voor de burchten van de post” wordt het uitvoerig beschreven. Nog uitvoeriger komt het gebouw aan de orde in het boek van Marc Kleijen en Peter Malcontent “De geschiedenis van de Arnhemse Posterijen en het hoofdpostkantoor op het Jansplein”.

Het laatste boek gaat uitgebreid in op de postgeschiedenis van Arnhem. In de Frans tijd werd Arnhem de hoofdstad van Gelderland. In 1815 werkten 6 ambtenaren op kantoor en waren er twee brievenbestellers. De bevolking groeide sterk en de directeur van Arnhem kreeg ook de distributiekantoren in de wijde omgeving onder zich. In 1850 stierf postdirecteur Troost die meer dan 50 jaar aan het kantoor verbonden was en verhuisde het kantoor van de Vijzelstraat naar het pand dat nu Kerkstraat 27 is. In 1865 naar de Bakkerstraat, een bouwvallig huurpand. De gemeente was niet al te soepel. Pas in 1870 werd een nieuw pand op het Oude Kerkhof in gebruik genomen. Maar het verkeer bleef groeien, Arnhem kreeg steeds meer een centrale functie. Ook vond in Arnhem de uitwisseling van post met Duitsland plaats. In 1885 ontstond het idee een stations postkantoor te bouwen. In 1888 werd begonnen met de bouw van een gloednieuw gebouw aan het Jansplein. Peters had veel problemen om het stuk grond geschikt te maken voor het plan, er moest grond bijgekocht en geruild worden voordat zijn plan op het perceel paste. De bouw van het neogotische gebouw werd gegund aan aannemer Otten uit Meppel. Op 26 april 1890 was na enige vertraging de opening. Bouwkundig rammelde het (letterlijk) een beetje. Want er was extra geld nodig voor reparatie van de pinakels.

Enige details: de noordgevel is 36 meter lang en tot de top 19,5 meter hoog en bestaat uit 19 gelijke traveeën. Geheel links is de deur van de directeurswoning. De uitvoering is in rode baksteen met groen geglazuurde banden. Het kantoor had ook een binnenplaats. Op de begane grond was een wachtzaal, een lokaal voor aangetekende brieven en postwissels, het lokaal van aankomst en vertrek, een bestellerslokaal en de directeurskamer. Later werd het kantoor verbouwd om meer ruimte te beiden voor de loketdiensten; het aanliggende pand werd in 1905 gekocht en bij het postkantoor betrokken. Van 1907 tot 1913 vond een ingrijpende verbouwing plaats. En dat was zeker niet de laatste verbouwing; continu bleef men bezig om het gebouw aan de eisen van de tijd aan te passen. Het gebouw raakte nauwelijks beschadigd in de oorlog, maar van september 1944 tot juni 1945 vonden er geen activiteiten plaats.

In 1968 en 1994 werd het gemoderniseerd. In 2004 werd het verkocht, maar het postkantoor bleef open tot 2 april 2009. De nieuwe eigenaar, Elzen Vastgoed, liet een plan maken om het op een duurzame wijze geschikt te maken voor de 21^e eeuw. Het viel niet mee om een nieuwe bestemming te vinden. Een hotelbestemming of woningbouw viel af. Uiteindelijk werd gekozen voor horeca in combinatie met een boekhandel. De binnenplaats werd bij de verbouwing betrokken. Roltrappen geïnstalleerd. Maar de cultuur-historisch waarden werden in hoge mate gerespecteerd. Op 28 oktober opende La Place (100 m²) en boekhandel Selexyz (900m²).

Het Stationspostkantoor

Een ander interessant gebouw in Arnhem is het stationspostkantoor dat in 1959 in gebruik werd genomen. Het lag toen aan het Stationsplein-West. Het was bedoeld om het sterk gestegen verkeer op te vangen. Ook moest de nieuwe districtsdirectie hier gehuisvest worden. Het had geen eigen postperron en lag buitengewoon krap ingesloten tussen de gebouwen. Hans Holtus, oud-collega die hier werkte blikt terug.

 

“Even een paar opmerkingen uit mijn geheugen van het oude EKP aan de Renssenstraat 17 in Arnhem.

De Renssenstraat 17 was de kantooringang, maar deze zat meestal op slot. De ingang die gebruikt werd, was die aan het Stationsplein. Daar zat ook de pasjescontrole om door te kunnen lopen naar de kantoren. Het stationsplein was de plaats waar alle streekbussen stonden voor vertrek naar de omliggende plaatsen in Arnhem. Ook was hier de ingang waar de postvrachtauto's af en aan reden naar het oude "EKP". Ik weet niet of de term EKP toen al bestond.

Aan het stationsplein zat een aantal postkantoorloketten en verder de Expeditie, Sortering, Bestelling een Aan- en Afvoer. De Bestelling die vanuit het Stationsplein werd uitgevoerd had met name betrekking op het bestellen van brieven en pakjes in het centrum van Arnhem of direct daar om heen gelegen. Ik zelf ben hier ooit begonnen als zaterdagbesteller met als wijk het Spijkerkwartier in Arnhem. Destijds een "beruchte" wijk, maar inmiddels geheel geschoond...

Onder het postgebouw was een gangenstelsel. Via dit gangenstelsel kwam je met een lift op  het perron van station. Dit gangenstelsel werd gebruikt om post en waardevolle zendingen van de trein direct over te brengen naar het postgebouw. Ik weet nog van verhalen dat daar ook vaak zendingen bijzaten met uurwerken uit Zwitserland.

Onder het gebouw was, gelijk aan het EKP in Groningen, de fietsenstalling met een aantal afgesloten ruimtes. In één van deze ruimtes stond destijds de eerste sorteermachine die handschrift kon lezen. Niemand mocht daar bij komen. De ruimte was afgesloten en als je toch in deze ruimte kwam, stond de machine in heen houten bekisting. Ik meen dat de machine uit China kwam.

Ikzelf was werkzaam bij het HIB.  Het Hoofd Inspectie en Begroting van het postdistrict. Dit was een afdeling die uit drie subafdelingen bestond. Hoofd was destijds Peter Bol. Ik ben hem later nog wel eens tegen gekomen in Den Haag. De subafdeling waar ik werkzaam was heette Begroting Budgettering en Statistiek (BBS). Die deed de sterktestaten, staat 30/40 en iets met statistiek. Bijzondere tijd was dit. Als werd gebeld door De Centrale Directie uit Den Haag, mochten wij deze collega zelf niet te woord staan, maar waren we verplicht door te verbinden naar de manager van de subafdeling.

 

Dit is zo'n beetje het verhaal dat ik mij nog herinner. Praten we toch over zo'n 40 jaar geleden.”

Het gebouw is nu een "gewoon" kantoorgebouw. Hier is onder meer de FIOD gevestigd.

 

Mocht iemand een eigen verhaal hebben of dit verhaal kunnen aanvullen, neem dan contact op via gjfmklaas@gmail.com.