Een kleine postgeschiedenis van Deventer deel 1

Kleine Overstraat

Deventer is een van de oudste steden van Nederland, ze kwam tot bloei als Hanzestad in de Middeleeuwen. Deventer lag op de weg van de belangrijkste postroutes van het westen van Nederland naar Twente en de Duitse landen.  Het oudste nog bestaande postgebouw is een “Voormalig post- en belastingkantoor met erachter aangebouwd een veel ouder woonhuis in Deventer” aan de Kleine Overstraat 42.  De website van de Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed¹⁾  heeft geen uitgebreide omschrijving opgenomen.  Als bouwjaar staat 19^e eeuw en ouder aangegeven. De De tekst luidt verder al volgt: “Achter het Belastingkantoor een oudere dwarsvleugel met voor een deel laat middeleeuws muurwerk (hierin zaal met fraai rococostucwerk) midden XVII verlengd met een stuk dat aan de tuinzijde een pilastergevel vertoont van de Ionische kolossaalorde. Zadeldak tussen topgevels met grote dakkapel met hijskap. Geprofileerde natuurstenen dorpels; vensters begane grond met strekken.” Onze correspondent ter plaatse dat het pand een rijksgebouw van vlak na de invoering van de Postwet is. een van de weinige rijksgebouwen, in tegenstelling tot vele andere plaatsen waar de gemeente nieuw- of verbouw pleegde. Het pand zelf is veel ouder. De huidige bewoner is de kunstenaar Szekeris, die onlangs het standbeeld van Leo Halle heeft afgerond. Op open monumentendagen is dit prachtige pand toegankelijk.

Nieuwstraat

Niet ver van de Kleine Overstraat vinden we op nummer 100 een voormalig postkantoor uit 1906, een van de vele ontwerpen van C.H. Peters. Dit prachtig gerenoveerde gebouw, ook een rijksmonument, stamt uit 1906. De Rijksdienst voor Cultureel erfgoed geeft een uitgebreide omschrijving. Omdat dit gebouw een prachtig voorbeeld is van de architectuur van Peters, citeren we de uitgebreide omschrijving.

“De architect ontwikkelde als rijksbouwmeester voor dit gebouwtype een eigen stijl, ook wel Postkantorengotiek genoemd. Deze stijl is te typeren als Neo-Renaissancistisch met erin opgenomen elementen uit de Gotische religieuze architectuur.

Van de drie postkantoren naar ontwerp van Peters in Salland (naast Deventer ook Zwolle en Kampen) is dit het representatiefst en heeft dit de grootste stedenbouwkundige waarde. De stoffering van het interieur is veranderd volgens modernere huisstijlen van de PTT, de hoofdindeling is hierbij echter intact gebleven. De gevels aan de binnenzijde van het gebouw zijn of door nieuwbouw vervangen of gewijzigd.

Rechts naast de entree is een gietijzeren WAPENSCHILD bevestigd, ontworpen door Michiel de Klerk. Van dergelijke schilden zijn er 50 gegoten door Braat uit Delft.

Postkantoor met U-vormig hoofdgebouw en L-vormige uitbreiding, opgetrokken in baksteen over twee bouwlagen onder met Lucas IJsbrand (dakschild voorgevel) en Bouletpannen gedekte zadeldaken. Het pand staat op een uitgemetselde plint. De gevels aan de straat hebben een kolossale pilasterorde, in het hoofdgebouw geaccentueerd door geglazuurde steen. De architectuur van de uitbreiding is soberder dan van het hoofdgebouw. In beide zijn aanzet-, sluitstenen en speklagen van natuursteen. Alle vensters in de straatgevels zijn afgesloten met een segmentboog; in het U-vormige blok betreft het op beide verdiepingen T-vormige schuifvensters met drieruits bovenlichten, in het L-vormige deel schuifvensters met tweeruits bovenlichten.

De nagenoeg symmetrische voorgevel (W) heeft een middenrisaliet onder een steekkap met een tuitgevel. Centraal op de begane grond bevindt zich de entree onder een meerruits bovenlicht met bakstenen deelzuiltjes, aan weerszijden een schuifvenster. Op de verdieping centraal in de risaliet een drielichts venster met aan weerszijden een venster. In de geveltop een negenlichts vensterpartij, aan de zijden opklimmend, met bakstenen deelzuilen. Hierboven een dito vijflichts venster. Aan weerszijden van het risaliet drie vensterassen met op beide verdiepingen een venster per as. Links op de begane grond in het midden een dienstentree, sterk vergelijkbaar met de hoofdentree. Onder de daklijst, behalve bij het risaliet, een uitgemetseld rondboogfries. In beide dakschilden een dakkapel onder steekkap met tuitgevel en T-vormig schuifvenster met drieruits bovenlicht.

De koppen van het voorgebouw worden gevormd door twee tuitgevels (Z en N) die ieder drie vensterassen tellen met een bredere middenas. In elke travee op beide verdiepingen een venster, behalve linksonder in de zuidgevel. In beide toppen van de tuitgevels een drielicht vensterpartij met bakstenen deelzuilen, geflankeerd door twee opklimmende nissen, op één raamdorpel.

De zuidgevel, rechts van de tuitgevel, is aanzienlijk soberder uitgevoerd dan de overige gevels. Deze telt zeven assen op onregelmatige onderlinge afstand, met op beide verdiepingen per as één venster. De travee geheel rechts heeft drielichts vensters met bakstenen deelzuilen die licht geven aan het trappenhuis.

De gevel van het hoofdgebouw aan de Smedenstraat (N) telt, links van de tuitgevel, vier traveeën. Per travee op beide verdiepingen twee gekoppelde vensters en in het dakschild een dakkapel onder steekkap. Alleen op de verdiepingen zijn de neggen uitgevoerd in geglazuurde steen.

De gevel van de L-vormige uitbreiding van het postkantoorgebouw is in de Smedenstraat in zeven en in de Bagijnenstraat in drie traveeën verdeeld, waarvan de opbouw hetzelfde is als van het hoofdgebouw. De linkertravee in de Bagijnenstraat heeft op de begane grond vier kleine vensters. De hoek is afgesnoten met een kwartronde blinde travee.

Waardering

Postkantoor met wapenschild van architectuurhistorisch en stedenbouwkundig belang:

- als een voor Salland typisch voorbeeld van Peters' Postkantorengotiek

- vanwege de kwaliteit van het ontwerp en de uitvoering

- vanwege de beeldbepalende ligging aan de Nieuw-, de Smeden en de Bagijnenstraat

- vanwege de gaafheid van het exterieur en de indeling van de postkantoorhal.

Honderd jaar na de opening kreeg het postkantoor een nieuwe bestemming. Het werd verbouwd tot een appartementencomplex zonder uiterlijke verandering. Op de site van de firma Metaglas²⁾, de leverancier van de ramen, kunnen we een interview met de verantwoordelijke architect voor de herbestemming lezen. Dat is professor Jon Kristinsson van Architecten- en Ingenieursbureau Kristinsson BV. Die was vooral onder de indruk van de 11 meter hoge, galmende, benedenverdieping.  26 luxe appartementen en maisonnettes konden in het gebouw  een plek vinden. Woonbedrijf Ieder1 te Deventer/Zutphen verhuurt en verkoopt de woningen. Dat het gebouw een woonfunctie zou krijgen, stond overigens na het vertrek van de posterijen allerminst vast; er bestonden ook plannen voor de vestiging van winkels of een grand café met filmhuis. “Woningen zijn het beste wat dit postkantoor kon overkomen omdat daarmee het karakter behouden blijft.  Het interieur is compleet gestript. Dat was de enige mogelijkheid om de woningen te kunnen laten voldoen aan de geldende eisen op het gebied van comfort, geluidsisolatie en brandbeheersing. Desondanks hebben ze allemaal hun eigen karakter. Kristinsson: ‘Alleen de drie zogenoemde ‘loketwoningen’ op de begane grond zijn gelijk, alle andere appartementen en maisonnettes zijn verschillend. We hebben in de oorspronkelijke enorme hoogte van de begane grond een extra vloer gehangen, waarbij de oorspronkelijke hoge vensters zijn gebleven. De daar gelegen appartementen hebben woon en leefruimte over allebei de gerealiseerde lagen.’ Karakteristiek zijn ook de appartementen op de erboven gelegen etages. De tweede verdieping krijgt veel licht van de gehandhaafde hoge toegangshal die nu dienst doet als gemeenschappelijke binnentuin. De derde en vierde woonlaag zijn volgens Kristinsson een verhaal apart: ‘Deze appartementen liggen in de kap van het gebouw en hebben dus veel schuine, soms onverwachte hoeken. Het is gelukt ook hier de ruimte optimaal te benutten, maar dat was best een uitdaging.’

Uit alle blijkt dat Kristinsson trots is op zijn project. Opdrachtgever was De Woonunie. De werkzaamheden werden uitgevoerd door aannemersmaatschappij Bramer.