Een middagje Achterhoek

Het is de tijd van protesteren, de boeren gooien de A1 vol mest en afval. We zouden een dagje naar Utrecht gaan, maar ik (Gerard en echtgenote) ruilden dat in voor een middagje langs (voormalige) postkantoren in de Achterhoek. Een echte boerenstreek overigens, het barst er van de omgekeerde vlaggen, een sympathieke actie vergeleken met wat gebeurt op de A1

Hoofddoel van het reisje was Winterswijk. Recent las Gerard het boek “Phoenix “van Bert Wagendorp, waarin is beschreven hoe het een boerenfamilie verging, toen ze onderweg waren van Winterswijk naar de Verenigde Staten. Medio 19e eeuw emigreerden vele Winterswijkers naar het land van de onbegrensde mogelijkheden voor een betere toekomst. Het verging de familie niet goed, op één zoon na kwamen alle gezinsleden om bij een scheepsbrand.

Behalve het hoofddoel reizen we langs de postkantoren van Vorden, Ruurlo, Winterswijk, Aalten, Zelhem en Hengelo, maar dan het dorp in Gelderland.

De Oudheidkundige Vereniging Oud-Vorden biedt op zijn website een schat van informatie en foto's over de postale geschiedenis van Vorden. De afbeeldingen van ansichtkaarten van Raadhuisstraat 2, zijn hiervan afkomstig, net als de interieuropname rechts stammen ze uit 1938. De foto van het personeel stamt uit 1947.

In Vorden was dus de start. In het mooie  dorp – geliefd bij cabriolet rijders met pet om hun schaarse haardos te verbergen- was het eerste postkantoor uit 1881 aan de Dorpsstraat 28 gevestigd. Klaas Ensink was gemeenteontvanger en tevens brievengaarder en had zijn postkantoor aan huis. Zijn vader was uitbater van het naastgelegen Wapen van Gelderland, thans het bekende hotel Bakker. In 1910 overleed Ensink, we zien daarna in 1911 een nieuw gebouwd postkantoor aan de Raadhuisstraat 2. Op Beeldbank wordt dit het Koninklijk Postkantoor genoemd, waarom is niet duidelijk. Voorheen was het een oude titel die gevoerd werd bij een aantal rijkspostkantoren (i.t.t. postkantoren die door een gemeente gefinancierd werden).  Naast het kantoor staat het toenmalige gemeentehuis. Een veel voorkomende combinatie. Het pand  ziet er nog prachtig uit en het heeft nu zakelijke bewoners. Het gemeentehuis is nu onder meer een museum.  In 1966 of 1967 werd het postkantoor verplaatst naar villa Krol op de hoek van de Zutphenseweg en de Decanijeweg. Het werd gesloten op 16 april 1998. Het postkantoor ging naar Loga, later Bruna en de villa is afgebroken en heeft plaats gemaakt voor een fraai appartementen complex “De Drie Platanen”. Kon minder.

In Ruurlo vinden we een gemeentelijk monument aan het Julianaplein 8-9. Gebouwd in de jaren 1921-1922 naar een ontwerp van rijksbouwmeester H.Th.Teeuwisse. Een fors, sober gebouw met expressionistische details, volgens de deskundigen.

Boven: Raadhuisstraat 2 in juli 2022. Rechts: Het postkantoor in Villa Krol, in gebruik tot 1998.

Drie maal Julianaplein 8-9 in Ruurlo (bron: www.lastdodo.nl en wikipedia). Let op de fraaie gevelsteen (bron: gevelstenen.net)

Nu wordt het gebouw ingezet voor opvang van Oekraïners

Winterswijk, Balinkesstraat

Het gebouw is in gebruik door een groot aantal instellingen in het sociaal domein. Onder: drie gevelstenen van de hand van beeldhouwer Veldheer

Winterswijk

De eerste directeur van het postkantoor had een huis aan de Meddosestraat 6 en hield daar ook kantoor. In de loop der jaren verhuisde het postkantoor een aantal keren na de benoeming van een nieuwe directeur. Winterswijk heeft sinds 1890 een vast postkantoor, het eerste aan de Markt op nummer 21. Een bestaand gebouw werd omgebouwd tot postkantoor.  Het pand was voor die tijd een logement geweest. Vanwege de slechte toestand van het pand en de groei van het werk werd nagedacht over een nieuwe locatie. Uiteindelijk werd gebouwd op het Balinkesch, een open plek tuin- en landbouwgrond, midden in de bebouwde kom. Het Balinkesch plan kreeg daarmee een boost.

Het gebouw aan de Markt werd verkocht aan Brouwerij De Klok in 1938 en afgebroken in 1968.

Het nieuwe postkantoor op de hoek van Balinkesstraat en Beukenhorstweg, dat geopend werd in 1938 hebben we van alle kanten bekeken, ook KPN heeft of had er een plek. Het is erg groot, een ontwerp van de beroemde architect G.C. Bremer (1880-1949) uit 1936. In de jaren 50 is het naar achteren uitgebreid. Het kantoor was uniek omdat het naast het postkantoor ook een leeszaal bevatte. Sinds 2012 is er geen postkantoor meer, maar er is nog volop bedrijvigheid. Binnen sprak ik een medewerker van de gemeente, onder meer het sociaal domein houdt er kantoor. Maar daarnaast nog veel meer instanties. Zie de deurbel. Het distributiegedeelte was in de loop der tijd verhuist naar een bedrijvenpark het Schaapskamp (adres Beatrixpark 24c), dat vanwege de grote bezuinigingsslag ook in 2012 is gesloten. Staalkozijn Nederland is er nu blij mee.

Al wandelend door de plaats Winterswijk viel een herinneringsplek voor de oorlogsslachtoffers op. Ik schrok van het grote aantal namen van Joodse mensen. Bij het nazoeken achteraf bleek dat Winterswijk voor de oorlog een grote Joodse gemeenschap kende. Een schoolklas met Duitse kinderen werd er rondgeleid bij het monument.

Voor de liefhebbers van gevelstenen is het pand Balinkesstraat 4 bijzonder interessant. De beeldhouwer was Johan Marinus Veldheer die twaalf stenen ontwierp. Volgens een publicatie van Oud Winterswijk symboliseren de beelden dat de posterijen over alle landen en zeeën bezorgen of de tekens van de dierenriem dat de postbezorging het hele jaar doorgaat. (Zie www.oudwinterwijk.nl, onder digitaal erfgoed, onderwerp Postkantoren). Ik heb er zes gefotografeerd, pas thuis aangekomen ontdekte ik dat ik er zes gemist heb.

De opening in 1938 van het nieuwe kantoor. Deze foto, foto onder en foto rechts met dank aan www.oudwinterswijk.nl

Het kantoor aan de markt dat afgestoten werd in 1938

Boven: de bestellerskamer bij de opening in 1938

Rechtsboven: Het distributiegedeelte, gelegen aan het Beatrixpark 24c sloot in 2012. Deze foto van Streetview is uit 2016. Toen was hier zo te zien nog wel een Business Point

Rechts: Winterswijk in volle glorie in juli 2022

Aalten ligt nog een stukje verder. Het belangrijkste pand staat aan de Haartsestraat 10. Eerst, in 1860, gebouwd als woonhuis van de burgemeester, in 1922 verbouwd tot postkantoor door J.M. Luthmann. Er was toen wij er waren, een groot feest aan de gang, dus fotograferen ging heel lastig. Maar goed te zien was dat het, nog steeds mooie, pand allerlei bedrijven werkruimte biedt. We moeten het doen met beelden uit het archief. Een eindje verder lopend ontdek ik het pand “De Postiljon”, waar ooit het allereerste postkantoor zat. Tenslotte in 1986 werd weer een stukje verderop verhuisd, het postkantoor plus sorteer- en bestelruimtes kwam aan de Peperstraat 2. Nu is het een supermarkt.

Aalten, Haartsestraat 10. Een feest op straat maakt het fotograferen lastig. Een foto van Streetview biedt een beter overzicht.

Zelhem, 1915. Rechts het hulpkantoor, links de winkel van Smeenk.

Onder zien we de bestellers de post brengen van de Smithuisstraat naar de bushalte op de Markt (bron: www.oudzelhem.nl) Rechts: Achter de Hoven 18. In gebruik vanaf 1974. De foto is van mei 2004.

De twee foto's boven geven het beeld van Raadhuisstraat 23-25 in juli 2022, Hengelo (Gld). De foto rechts van dit pand heeft als bron www.openmonumentendagbrockhorst.nl

In Zelhem hebben we niks meer aangetroffen. Maar de documenten zeggen dat er vanaf 1933 aan de Smitsstraat 24 werd gepostkantoord, nu een winkel en vanaf 1975 aan de Achter de Hoven 18. Dat pand is recent tegen de vlakte gegaan en heeft plaats gemaakt voor een rijtje laagbouwwoningen.

In Hengelo Gld tenslotte staat het voormalige postkantoor (een gemeentelijk monument) aan de Raadhuisstraat 23-25, schuin tegenover het voormalige gemeentehuis. Een kapper probeert er nu de kost te verdienen. Als we foto’s uit het archief vergelijken met het beeld anno 2022, zien we dat er eigenlijk weinig is veranderd. Het telefoontorentje ontbreekt. De gemeente Bronckhorst, waar Hengelo onder valt, zegt er het volgende over:  Postkantoor met caissièrewoning, gebouwd in 1913. Ontwerp van het bureau Rijksbouwmeesters in een architectuurstijl met invloeden van de overgangsstijl. Tot 1991 was het postkantoor. Daar doen we het maar mee.

Terug naar huis.

Links de kaart van het gebied dat Gerard doorkruiste