Post in Twente deel 2

Hoe er gebouwen verrezen en weer werden achter gelaten

In de tweede helft van de 19e eeuw bloeiden handel in nijverheid op in het Koninkrijk der Nederland. Dat ging gepaard met een enorme technische vooruitgang en een sterkere rol van de staat. Een van de elementen in die ontwikkeling was de snelle opkomst van een postale infrastructuur. Op veel plekken verrezen  indrukwekkende postkantoren. Wat was er te zien van deze ontwikkelingen in Twente? Waar verrezen er postkantoren en hoe werd de Post in Twente bestuurd? Nu zijn de postkantoren gesloten maar een deel van de gebouwen staat er nog en is zelfs monument geworden. Dit artikel beschrijft de opkomst en de veranderingen in de postvoorziening en de weerslag op de gebouwen van de Post in Twente. Het is een verhaal in een aantal afleveringen. In dit deel 2 vertellen we hoe in zeven plaatsen de eerste hoofdpostkantoren onderdak kregen. In deel 3 komen de overige zes plaatsen aan de orde.

De nieuwbouw van postkantoren

Natuurlijk moesten de hoofdpostkantoren gehuisvest worden in een representatief en voldoende ruim kantoor. Dat leidde vaak tot ingewikkelde onderhandelingen met de gemeenten die geacht werden de investering te doen. Laten we eens een ronde maken door Twente waar dit toe geleid heeft.

Ootmarsum

Boven het postkantoor van Ootmarsum uit 1880, onder de nieuwbouw aan de Almelosestraat uit 1937

Een aantal inwoners van Ootmarsum wendde zich in 1870 tot de minister van Financiën met het verzoek het Hulppostkantoor te vervangen door een Postkantoor. In 1871 vroeg de minister de medewerking van het gemeentebestuur. Maar de gemeente was niet echt enthousiast. In 1878 kwam een aantal inwoners weer in actie. Zij wendden zicht tot de Inspecteur der Posterijen in Zwolle waarop de Inspecteur aan de gemeente vroeg een gebouw te bouwen en voor een billijke prijs te verhuren. Uiteindelijk wendde de burgemeester zijn invloed aan; ook de burgers waren vasthoudend en hadden zich al tot de Minister gewend. De Raad ging akkoord op 5 april 1879. Architect Vos uit Almelo kreeg de opdracht een bestek te maken. Omdat een aantal inwoners zich garant verklaarde voor het verzenden van een zeker aantal telegrammen jaarlijks. Er kon er zelf een post- en telegraafkantoor gesticht worden. Als locatie kwam men uiteindelijk uit op de plek van de veemarkt. Jan ter Stege en Jan Weustink uit Ootmarsum bouwden het pand  aan de Marktstraat. Het werd aanbesteed voor f 7.100. De gemeente verhuurde het voor f 500 per jaar aan het Rijk voor 10 jaar. In de loop van 1927 werd de status van Ootmarsum verlaagd, van hoofdpostkantoor werd het hulppostkantoor, vallend onder Almelo. Het bleef als hulppostkantoor in gebruik tot 1937. In dat jaar liet de kantoorhouder een nieuw huis aan de Almelosestraat bouwen om ruimte te creëren voor zijn grote gezin. Uiteraard verhuurde hij weer ruimte aan de PTT.7)  Het gebouw aan de Marktstraat staat er nog steeds goed onderhouden bij. Het is woonhuis geweest, een B&B en u een galerie met het jaartal 1880 weer trots op de gevel aangebracht. Het is een gemeentelijk monument.

Oldenzaal

Boven: Het hoofdpostkantoor aan de Steenstraat 51 te Oldenzaal. Onder: station en stationspostkantoor vanaf de spoorzijde

In 1873 begon men aan de bouw van een postkantoor in de Steenstraat 2. Op 1 november 1874 werd het in gebruik genomen als post- en telegraafkantoor. Dit gebouw werd gebruikt tot 1898, toen werd het verbouwd tot woonhuis voor een telg van de fabrikantenfamilie Gelderman. Het pand staat er nog steeds, het is nu een winkel van de firma Grönfeld. Stenvert e.a. beschrijven het als gebouwd in eclectische vormen8). Als ik het pand bezie op Streetview is het nog veel  eclectischer geworden.

Na 1898 verhuisde het hoofdpostkantoor naar  Steenstraat 51. P.H. Op de Weegh uit Oldenzaal en B.A.Morselt uit Borne namen de verbouwing en uitbouw met dienstlokalen aan voor f 9.30010).  Dit pand is inmiddels afgebroken. Op deze plek staat nu gebouw “het Bastion”.

Maar Oldenzaal kende nog een postinrichting, in 1885 werd er aan de Stationsstraat 14 een stationspostkantoor gebouwd met een inklaringsfunctie, in 1915 werd hier een nieuw post- en inklaringskantoor gebouwd9). Dit gebouw, helaas afgebroken, was van de hand van de eerdergenoemde Rijkbouwmeester Peters

Almelo

Boven: In het witte gebouw zien we links het postkantoor (1874-1901) en rechts het kantongerecht. Daaronder het postkantoor aan de Grootestraat 124 (1901-1961). Rechts: Hofstraat 35 (vanaf 1961),

Op de website “Mijn Stad Mijn Dorp”11) geeft de Gemeente Almelo een korte beschrijving van de Geschiedenis van de Almelose posterijen. Voor 1874 was de situatie wat onduidelijk, maar in 1874 werd een Post- en Telegraafkantoor ondergebracht in het voormalige beursgebouw aan de haven en de Markt. Tot 1901 toen werd het pand in gebruik genomen als kantongerecht. Tot 1960, het pand werd gesloopt. Het post- en telegraafkantoor vond toen onderdak  in de voormalige villa van textielfabrikant Salomonson aan de Grotestraat 124. Dit pand bestaat nog steeds. In 1961 vertrok men naar een nieuw pand aan de Hofstraat 35. Ook dit pand is gesloopt. De laatste periode vond de postvoorziening plaats vanuit de Aalderingssingel op een industrieterrein.

Haaksbergen

Haaksbergen, postkantoor Spoorstraat 7-9

In Haaksbergen waren rond 1890 de bewoners ontevreden over de postvoorziening. De Inspecteur der Posterijen in Zwolle onderzocht de klachten en hij constateerde dat de dienst te zwaar was voor de twee postbodes. Ook de brievengaarder zelf was naast de kantoordienst belast met de kombestellingen, hij had dienst van ’s morgens half 5 tot ’s avonds half 11. Op 31 oktober 1890 stelde de minister van Waterstaat, Handel en Nijverheid het gemeentebestuur op de hoogte van het plan om in Haaksbergen een hoofdpostkantoor te vestigen – maar dan moest de Gemeente wel een geschikt gebouw regelen. Er werd een bouwterrein aan de Spoorstraat 7-9 gekocht voor € 1800. Op 1 september leverde de Enschedese architect H.E. Zegelink een bouwplan af. De bouwkosten bleken op te lopen tot f 11.098,52. Grootmoedig stemde de minister er mee in om i.p.v. de beoogde f 500, f 550 jaarlijks te betalen. De opening was op 1 november 1892. OP 10 december 1906 trokken ook de telegraaf- en de telefoondienst er bij in. In de loop der jaren werd het gebouw een aantal keren verbouwd wat tot lastig overleg over huuraanpassingen leidde.  Op 1 juli 1938 werd het hoofdpostkantoor door bezuinigingen veranderd in een hulppost- en telegraafkantoor. Om op 1 mei 1947 weer hoofdpostkantoor te worden. Het gebouw werd in de loop van de jaren 50 gesloopt. De bestelling was toen al ondergebracht in een pand dat het Rijk gekocht had aan de Jhr. Van Heijdenstraat. Een voormalige villa, waarin ook ooit het gemeentehuis gevestigd was. Uiteindelijk werd echter besloten dat nieuwbouw noodzakelijk was; het oude gemeentehuis zou worden afgebroken. De Zwolse architect Buchta ontwierp de nieuwbouw. De kosten zouden f 500.000 bedragen. De officiële opening was op 17 juli 1964.12)

Goor

In Goor zou aan de Kerkstraat 21 een eerste postkantoor hebben gestaan (1863). In 1873 wordt melding gemaakt van een kantoor aan de Spoorstraat. De gemeente besluit tot nieuwbouw van een kantoor met directeurswoning aan de Spoorstraat 23-25. Dit gebouw doet dienst tot 1980. Dan wordt een nieuw pand met een loket, bestel- en voorsorteerfunctie geopend aan de Stationsstraat 2. Het representatieve pand aan de Spoorstraat is inmiddels gesloopt.

Goor was in de regio een belangrijk postaal centrum. Midden 19e eeuw bestond het ressort van het postkantoor Goor  uit de volgende plaatsen: Nijverdal, Rijssen, Markelo, Goor, Diepenheim, Laren, Lochem en Hellendoorn (bron: Historisch Archief Overijssel).

Links een tweetal foto's van het fraaie kantoor aan de Spoorstraat 23-25

Vriezenveen

Vriezenveen kent een statig voormalig postkantoor met directeurswoning aan het Westeinde 22-24. Dit is een gemeentelijk monument uit 1885, nu is hier een brillenzaak gevestigd. Het deed dienst tot 1973 toen de PTT aan het Manitobaplein 12 een nieuw kantoor in gebruik nam. Dit kantoor had een  loket, bestel- en voorsorteerfunctie.

Links: het voormalige postkantoor aan het Westeinde in Vriezenveen

Rijssen

Boven: Het verenigde post- en telegraafkantoor aan de Haarstraat te Rijssen dat 100 jaar dienst deed. Rechts: De nieuwbouw aan de Rozengaarde die in 1970 in gebruik werd genomen.

In Rijssen werd aan de Haarstraat in 1870 een verenigd post- en telegraafkantoor gebouwd. De directeur woonde boven het kantoor. Naast het gebouw was een laagbouw waar later de bestellers hun post voorbereidden. Het gebouw deed dienst tot 1970. Het gebouw is onherkenbaar veranderd, nu is hier kledingzaak Sans gevestigd. In 1970 werd aan de Rozengaarde 75 een nieuw kantoor geopend.13)