Post in Twente deel 4

Na het tot stand komen van de basis postale infrastructuur groeiden de hoeveelheden post door tot omstreeks het jaar 2000, het dienstenpakket breidde zich uit en Post ging steeds meer  gebruik ging maken van steeds snellere spoorwegverbindingen. Ook het aantal kantoren breidde zich geleidelijk uit. In de groeiende steden kwamen bijpostkantoren en postagentschappen. Na de Tweede Wereldoorlog maakte Post gebruik van een dagnet (met een postrijtuig in de reizigerstrein) en een eigen nachtnet.

De ontwikkelingen in het Postbedrijf kwamen in een steeds snellere stroomversnelling. We maken een onderscheid tussen logistieke, bestuurlijke, organisatorische en technische ontwikkelingen. Ontwikkelingen die overigens nergens strak van elkaar te scheiden waren.

Logistiek veranderde de structuur geleidelijk in de eerste jaren na de oorlog, steeds sneller daarna. De hoeveelheden post werden zo groot dat de werkzaamheden voor de uitgaande post steeds meer geconcentreerd werden op zogenaamde uitgangskantoren waar de expeditie plaatsvond. In 1970 waren dat er ruim 40, in Twente waren dat Almelo, Hengelo en Enschede. In de jaren 70 en 80 creëerde post een netwerk van twaalf expeditieknooppunten, gelegen aan het spoor. Voor Twente werd dit Zwolle. Hier kwam de post binnen uit het land en werd gesorteerd naar de zogenaamde voorsorteercentra. In Twente waren dat: Almelo, Hengelo, Enschede, Goor, Vriezenveen, Nijverdal en Oldenzaal. Hier werd de post gesorteerd voor het bestelkantoor en kwam de post uit de buslichtingen samen. Van en naar Zwolle ging de post per vrachtauto. In de jaren 90 besloot Post de expeditie werkzaamheden te concentreren op zes Sorteercentra Brieven. Eén hiervan kwam in Zwolle. De trein was niet meer nodig in dit concept. In het midden van de jaren 90 werd ook besloten een eigen infrastructuur voor pakjes op te bouwen. Eerst met alleen eigen sorteercentra, vanaf 1997 ook met een eigen bezorgorganisatie vanaf (landelijk) 46 voorsorteercentra, helemaal los van de “gewone” postkantoren. In Twente waren dit Almelo en Enschede.

Bestuurlijk veranderde er ook een en ander. Tot 1955 viel Post in Twente onder een inspectie Zwolle, die werd toen omgevormd naar een relatief zwaar bestaft postdistrict Zwolle, hierin werden veel activiteiten van het hoofdkantoor in Den Haag, maar ook van de hoofdpostkantoren ondergebracht. In 1988 fuseerden de postdistricten tot Regio’s. De districten Zwolle, Leeuwarden en Groningen fuseerden tot de Regio Noord-Oost met zetel in Groningen. De term hoofdpostkantoor werd afgeschaft, die heetten voortaan Resultaat Verantwoordelijke Eenheden. Post werd geprivatiseerd en resultaten halen werd belangrijker dan ooit. Deze organisatievorm duurde tot 1994. De sorteercentra en de distributieorganisatie gingen toen bestuurlijk uit elkaar. Binnen Distributie ontstonden 27 rayons, waaronder het Rayon Twente met zetel in Hengelo. Alle voorsorteer- en bestelkantoren gingen vallen onder de rayonmanager. In 2006 ontstonden rond de zes sorteercentra een geïntegreerde bestuurlijke organisatie, area genaamd. De organisatie leek verrassend veel op die van de oude regio’s. De areamanager voor noordoost Nederland was gevestigd in Zwolle. In 2012 werd ook deze organisatievorm afgeschaft en werd zowel sortering als distributie voortaan vanuit Den Haag aangestuurd.

Organisatorisch werd PTT Post een onderdeel van het geprivatiseerde KPN NV, gesticht in 1989. PTT Post voerde begin jaren 90 Business Units in. Bedrijfsonderdelen die hun eigen broek moesten ophouden en daarom ook graag alles zelf in de hand hadden. We zagen dat hiervoor al bij de pakjes, maar ook de internationale- en exprespost werden in afzonderlijke units georganiseerd. Sterk bepalend voor het gezicht van Post naar de klant toe was de vorming van een aparte BV voor de postkantoren, samen met de ING Bank. De loketten vielen voortaan onder Postkantoren BV. Was men in een gebouw van PTT Post BV gevestigd, dan ging men voortaan huur betalen (andersom kwam ook voor). Postkantoren BV bloeide een aantal jaren, maar met de opkomst van de geldautomaten en het pinnen kwamen er steeds minder mensen op de postkantoren. Toen Post in 2008 besloot tot een fijnmazig netwerk van 2500 eigen servicepunten in supermarkten en andere winkels en ING besloot dat ze liever eigen vestigingen hadden, was het gedaan met Postkantoren BV. De laatste 250 eigen postkantoren gingen sluiten, op 27 oktober 2012 werd in het postkantoor aan de Neude in Utrecht het licht uit gedaan. Te bedenken dat Post ooit een netwerk had met 2000 eigen vestigingen!

Technisch was er sprake van een steeds sneller en ingrijpender automatiseringsproces. In de Expeditieknooppunten werden eind jaren 70, begin jaren 80 machines geïnstalleerd die met behulp van de postcode de brieven konden sorteren tot op plaats niveau. Kon de machine de code niet lezen, dan werd met de hand een indexeercode aangebracht. In de jaren 90 waren er machines ontwikkeld die steeds sneller en beter konden sorteren. Het aandeel automatisch gesorteerde post zou oplopen van 30% tot 95%. Dat betekende dat der postbode de post niet meer op loop hoefde te sorteren. Wat veel mankracht en ruimte op de voorsorteercentra overbodig maakte. Een belangrijke drijfveer voor een verandering van de logistiek. De klant zag het omdat bijvoorbeeld op de tweelingbrievenbus de ene gleuf bestemd werd voor de post in het eigen sorteergebied (voor de Twentenaren was dat heel noordoost Nederland) en de andere gleuf voor rest van het land.

De volgende ontwikkeling was de ontwikkeling van de huisnummer sorteermachine. In eerste instantie werden die op de voorsorteercentra geplaatst (in de periode 2005-2010), maar daarna ontwikkelde Post het proces verder. De werkzaamheden werden vanaf het begin van dit decennium verplaatst naar zogenaamde voorbereidingslocaties, wat betekende dat het werk op de voorsorteercentra verviel. Naarmate de briefpost daalt en de kwaliteit van de sorteermachines stijgt, zien we Post de voorbereiding steeds meer concentreren op de sorteercentra. Ook voor de bestelling zijn geen grote werkruimtes meer nodig. De postbezorger krijgt een aantal tassen aangeleverd op een zogenaamd depot (dat kan een garagebox zijn). In die tassen zit de post al gesorteerd op de volgorde van zijn of haar wijk. 

Zo kunnen we dus constateren dat het klassiek postkantoor niet meer nodig was, door de tijd achterhaald. In het personeelsblad “Dichtbij” van PostNL lezen we in oktober 2013 dat de voorbereidingswerkzaamheden in Goor, Hengelo, Oldenzaal en Haaksbergen voorlopig geconcentreerd worden in Enschede en Almelo. In hetzelfde blad lezen we in december 2013 dat alle panden van Post te koop komen.

In 1961 vertrok men naar een nieuw pand aan de Hofstraat 35. Ook dit pand is gesloopt. De laatste periode vond de postvoorziening plaats vanuit de Aalderinksingel 8 op een industrieterrein.  Het pand stamt uit 1966. Hier was het voorsorteercentrum voor een groot gebied gevestigd en stonden later de machines die de post op huisnummer sorteerden. In een deel van het gebouw is nu nog het depot voor de postbezorgers gevestigd, de autoritten en de auto’s voor de buslichting.

Op 25 november 1966 werd het pand aan de Prinses Beatrixstraat 70 feestelijk geopend. In 2009 stilletjes gesloten. Tot 2015 diende het als bedrijfsverzamelgebouw. In 2003 kocht Wolters-Droste Projectontwikkeling het pand met als doel sloop en nieuwbouw van woningen. In de loop der tijd kreeg echter de wederopbouwarchitectuur meer waardering, dat gold voor het centrum van Hengelo, dat gold al helemaal voor het postkantoor. Uit een rapport voor het aangepaste plan citeer ik: “De functionalistische helderheid van het ontwerp, de structuralistische opzet van het ensemble van bouwvolumes, de expressieve, in het exterieur zichtbaar gemaakte draagconstructies, en de imposante natuurstenen gevel aan de Prinses Beatrixstraat zijn voor de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed mede aanleiding geweest het voormalige postkantoor op te nemen in de Wederopbouwdatabank 1945-1965 (dossier nummer POSJ0005, 1 januari 2005). Bij de herbestemming van postkantoor tot woningbouw zijn de bovengenoemde kenmerken dan ook leidend geweest bij de architectonisch uitwerking.²²⁾  Bureau S2 Architecten maakte in opdracht van de projectontwikkelaar een ambitieus plan voor 51 (kleine) woningen. Het complex moet Hengelo Post gaan heten. Tubantia deed op 17 mei 2019 enthousiast verslag van het plan.

Spoorstraat 23-25 doet dienst tot 1980. Dan wordt een nieuw pand met een loket, bestel- en voorsorteerfunctie geopend aan de Stationsstraat 2. In oktober 2013 wordt deze locatie gesloten en door de afdeling Real Estate van PostNL te koop gezet. Maar er is weinig concrete belangstelling. Tot het najaar van 2021. Op www.goorsnieuws.nl en op www.tubantia.nl lezen we dat het pand tegen de vlakte gaat – na acht jaren van leegstand. De gelegenheidscombinatie “Maatschap De Post”  heeft het plan om hier een appartementencomplex met  22 starterswoningen te bouwen. Niet verrassend gaat het complex “De Post” heten. In juli 2022 wil men beginnen met de bouw.

Het oude kantoor deed dienst tot 1973 toen de PTT aan het Manitobaplein 12 een nieuw kantoor in gebruik nam. Dit kantoor had een  loket, bestel- en voorsorteerfunctie. Op 2 december 2016 koopt Manitoba Ontwikkeling BV (een samenwerking van Gelepollen BV en Plegt Bouwgroep BV) het pand.  Op 10 april 2018 meldt Tubantia dat, na tien jaar leegstand, de Plegt Bouwgroep hier 12 woningen in diverse types gaat bouwen. Kort daarna wordt begonnen met de sloop.

Post startte nieuwbouw aan de toenmalige Begoniastraat in 1962, nu de Willem-Alexanderstraat 9. De opening was in 1964. Dit gebouw werd afgebroken in 2006. In het centrum van Nijverdal staat nu op deze plek een modern winkelcomplex. Een grappig detail is nu dat in de Primera winkel op dit adres een postkantoor is gevestigd.

In 1949 werd aan de Langestraat 4 een nieuw postkantoor gebouwd dat dienst deed tot 2013. Op 15 maart 2019 berichtte Tubantia dat begonnen werd met de sloop. In een enthousiast filmpje zien we dat gedeputeerde Monique van Haaf, geassisteerd door wethouder Alida Renkema, de start geeft voor de sloopwerkzaamheden²³⁾.  De Herstructureringsmaatschappij Overijssel (de koper van het kantoor) heeft in samenwerking met Gemeente, Provincie, WBO en de eigenaar van het winkelcentrum De Vijfhoek (Unibail-Rodamco) een ambitieus plan ontwikkeld om op de plek van het postkantoor en in de omgeving van dit kantoor tot een herinrichting van het gebied te komen. Op de plek van het postkantoor komen onder meer woonzorgvoorzieningen.