Zaanstreek en Waterland Deel 1

Na een hete zomer planden we op 27 september 2022 een dagtocht Noord-Holland. Weesp, de Zaanstreek en Waterland. Een van oudsher dichtbevolkt gebied met véél interessante voormalige postkantoren. We hadden geen geluk,  het regende het grootste deel van de dag. Voor de foto’s lastig, want die kregen een beetje een grauwsluier. Maar niets hield ons tegen om manmoedig de weergoden te weerstaan. Gerard had uitgebreid vooronderzoek gedaan en een efficiënte rondrit door de regio gepland.

Boven: twee foto's van Nieuwstraat 44-46 uit 1887. Rechts: Oude Gracht 65 uit 1910.

WEESP

Op de heenreis naar ons ontmoetingspunt viel het voor Guus mee. Het bleef nog droog en hij reed zuidwaarts in de richting van een prachtige regenboog.  Dan een berichtje van Gerard: ga maar vast koffie drinken of fotograferen in Weesp. De A1 zit helemaal vast. Regen bevordert de filevorming en vertraging. Vanaf de P+R achter het station loop ik (ik ga maar even verder in de ik-vorm) de stad in. Weesp was een zelfstandige en welvarende stad, maar is sinds kort een stadsdeel van Amsterdam. De nieuwbouw rukt op rond het oude centrum. Aan de Nieuwstraat 44-46 vinden we het eerste vroegere postkantoor, tegenover de Grote Kerk. Het laat zich moeilijk fotograferen, want de weekmarkt vindt plaats in de Nieuwstraat. Aan de gevel zien we een bord van het hier gevestigde aannemersbedrijf Albert Vree & Co.  Dit bedrijf is ook actief in restauratiewerken. Ze hebben dit pand mooi opgeknapt. Het stamt uit 1887 en is een gemeentelijk monument. De stijl is neorenaissance. Tussen 1910 en 1981 was hier het politiebureau. (Bron: https://amsterdamopdekaart.nl/1850-1940/Nieuwstraat_(Weesp)/44-48).

Dan loop ik verder naar de Oude Gracht 65. Zou dit pand er nog staan? Gerard vond een bericht over sloop. Maar het staat er nog! De sloop betrof alleen de binnenkant. Het “Weesper Nieuws” van 6 februari 2016 meldt dat in het pand dat vanaf 2009 leeg staat drie woningen komen. Het gebouw stamt uit 1910 en ook hier is de stijl neorenaissance, herkenbaar aan de trapgevels (maar geen monument). Vanaf de overkant van de Oude Gracht is het een plaatje. Wel heel vervelend dat opeens de batterij van mijn camera leeg is, maar niet getreurd. We gaan verder met de camera van de telefoon. Dan belt Gerard. Hij staat bij het station. Binnen vijf minuten ben ik er en gaan we op pad naar Amsterdam Noord, het stadsdeel Schellingwoude.

Boven en rechts: drie opnames van Noorder IJdijk 63-65 in Schellingwoude. Nu deel van Amsterdam. Wat opvalt is de vreemde verdeling van de ramen in de achtergevel in dit o.l.v. Peters gebouwde kantoor.

SCHELLINGWOUDE

Aan de Noorder IJdijk 63-65 staat bij de haven op een dijk een eenzaam postkantoor. Het was een havenpostkantoor, gebouwd door rijksbouwmeester C.H. Peters en stamt uit 1909. Het is nu een woonhuis met de status van monument. Het is gebouwd als hulppostkantoor annex dienstwoning. Het stond vlak naast de Oranjesluizen om passerende schippers van dienst te kunnen zijn. Die konden er niet alleen postzegels kopen maar ook telegrammen versturen en gebruik maken van telefoons.

Het Nieuws van den Dag schreef in september 1908:

“Wegens de drukke scheepvaart door de Oranjesluizen (in de maand Augustus passeerden er 8438 schepen) wordt in de nabijheid een hulppost- en telegraafkantoor opgericht.”

Een jaar later was het gebouw klaar: “Te Schellingwoude is ten behoeve van de drukke scheepvaart door de Oranjesluizen een nieuw hulppost- en telegraafkantoor gebouwd.” (Bron: https://amsterdamopdekaart.nl/1850-1940/Noorder_IJdijk/63-65). De bouwstijl is duidelijk niet de door Peters geïntroduceerde postkantorengotiek.

Aan het IJ is een locatie van de brandweer. We horen geschreeuw en worden nieuwsgierig. Een stevige man in uniform houdt ons tegen. Het blijkt dat de ME nu oefent met de aanpak van reljongeren.  Daar  mogen we niet bij zijn. 

NIEUWENDAM

Doornat rijden we weer een stukje verder naar het stadsdeel Nieuwendam. Aan de Nieuwendammerdijk 343 staat het voormalige postkantoor van Nieuwendam, met directiewoning. Het was een rijksgebouw uit 1902, gebouwd onder supervisie van Rijkswaterstaat in de provincie Noord-Holland. Het ontwerp werd geleverd door de "rijksbouwmeester in het 1ste district" (weer C.H.Peters!) in Den Haag. Op de begane grond waren het kantoor, een wachtkamer met telefooncel, en een ruimte voor de postbestellers. In het souterrain kwamen de keuken en woonkamer van de dienstwoning voor de directeur van het kantoor; de slaapkamers bevonden zich op de eerste verdieping.

Oorspronkelijk waren er twee ingangen, links en rechts in de voorgevel. De linker gaf toegang tot de woning, de rechter was voor het publiek en personeel van het kantoor. Eerste directeur (vanaf juni 1902) was C.F. Romeijn. Hij was daarvoor directeur van het post- en telegraafkantoor van Oldenzaal.

In 1962-1963 werd een nieuw postkantoor naast en achter het oude gebouwd. De ingang kwam toen aan de Nieuwendammerstraat te liggen, in het nieuwe deel.

Het postkantoor werd begin jaren 1990 gesloten. Het pand werd verkocht en in 1996-1998 verbouwd tot woningen In totaal kwamen er elf appartementen en een bedrijfsruimte. De voorgevel aan de Nieuwendammerdijk werd weer gewijzigd: er kwam nu een ingangspartij in het midden.  (Met dank aan:  https://amsterdamopdekaart.nl/1850-1940/Nieuwendammerdijk/343).

Persoonlijk vinden we het gebouw niet mooi. Het roze misstaat en het aantal dakkapellen is verre van authentiek. Dit is geen monument.

Drie maal Nieuwendammerdijk 343 in Nieuwendam (Amsterdam). De bovenste foto moet kort na de opening in 1902 gemaakt zijn. Op de middelste foto is het postkantoor nog in gebruik. We schatten in dat deze gemaakt is eind jaren 70, begin jaren 80. Op de onderste foto uit september 2022 zien we dat de fraaie entree aan de linkerzijde van de voorgevel verdwenen is.

Het postkantoor uit 1880 aan de Gedempte Gracht

Het postkantoor van Peters aan de Wilhelminastraat dat in 1925 afgebroken werd

ZAANDAM

In de stromende regen starten we de volgende etappe; bestemming Zaandam. De research van Gerard heeft opgeleverd dat er vier voormalige postkantoren in Zaandam te vinden zijn. Aan de Gedempte Gracht stond een postkantoor uit 1880, in 1882 kwam daar ook de Telegraafdienst bij en in 1897 Telefonie. Peters ontwierp een postkantoor dat gebouwd werd in 1912 (hoek Wilhelminastraat-Dam), maar al in 1923 ontruimd en in 1925 afgebroken werd wegens ernstige verzakkingen. De ondergrond op een gedempt stuk van de haven was te week. Fout van de aannemer. Er kwam een tijdelijk postkantoor aan de Westzijde 77.  Aan De Dam 7-8-9 staat een monument van Rijksbouwmeester Bremer, geopend in 1930. Maar eerst rijden we door de wat rommelige wijken van Zaanstad naar Mahoniehout 24. Opvallend in Zaandam is dat veel nieuwbouw in Zaanse stijl is gebouwd, het gemeentehuis, een hotel en lange huizenrijen. Kitsch? Ik vind het wel mooi, doorbreekt de saaiheid van de nieuwbouw. Die is aan de Mahoniehout volop aanwezig. Het postkantoor is weg, we zien appartementengebouwen in aanbouw. Op Streetview kunnen we zien dat het in 2008 nog in gebruik was bij Postkantoren BV, in 2014 werd het als bestelkantoor gesloten. in 2018 staat het leeg, in 2020 zien we de start van nieuwbouw.

We parkeren in het centrum in parkeergarage De Rozenhof. Op een steenworp afstand ligt het (rijks)monumentale bouwwerk van Bremer. We constateren dat er een grote verbouwing gaande is.

De bouw van het postkantoor aan de Dam nam bijna drie jaar in beslag. Met het project, begeleid door de Rijksgebouwendienst ging veel tijd gemoeid met het heien van de 164 palen, elk met een lengte van 24 meter, alle rustend op de zandlaag. Volgens ambtenaar C.H. Haket was het voor het eerst dat er van deze lange palen in Zaandam gebruikt werden.

Het postkantoor, ontworpen door rijksbouwmeester ir. Kees Bremer, werd in 1930 geopend. Waar het gesloopte gebouw klassieke trapgeveltjes had,  was het nieuwe pand was strak van vormgeving. Niet iedereen was daarvan gecharmeerd. Zo schreef De Zaanlander in juni 1929: ,,Het nieuwe Post- en Telegraafkantoor te Zaandam nadert zijn voltooiing. Wij kijken er het moois niet van af. 't Is modern!'' (bron: https://www.zaanwiki.nl/encyclopedie/doku.php?id=postkantoor_aan_de_dam).

Als postkantoor fungeert het gebouw al sinds 2010 niet meer.  We zien dat achter de monumentale ingang een “All you can eat” restaurant gevestigd is. Op de bovenetages wordt een hotel met dertig kamers gevestigd, vandaar de bouwnijverheid door de firma TrendZet Bouw BV. De naam wordt “The Monument”.

Maar wij zijn aan een pauze toe en willen onze jassen laten drogen. We zetten tsaar Peter nog even op de foto en bestellen een warme lunch bij een vriendelijke dame van “Mail Company Dinner and Drinks”, het restaurant dat op de begane grond is gevestigd en daar ook blijft.

Nu de lunch rijden we verder!

Boven en links (3x): het postkantoor van uit 1930 aan de Dam in Zaandam, wordt ann0 2022 verbouwd tot hotel.

Onder: het laatste echte postkantoor van Zaandam, in 2008 nog in gebruik, in 2022 verdwenen.