Zaanstreek en Waterland Deel 2

Na een hete zomer planden we op 27 september 2022 een dagtocht Noord-Holland. Weesp, de Zaanstreek en Waterland. Een van oudsher dichtbevolkt gebied met véél interessante voormalige postkantoren. We hadden geen geluk,  het regende het grootste deel van de dag. Voor de foto’s lastig, want die kregen een beetje een grauwsluier. Maar niets hield ons tegen om manmoedig de weergoden te weerstaan. Gerard had uitgebreid vooronderzoek gedaan en een efficiënte rondrit door de regio gepland. In deel 1 kwamen we tot Zaandam.

Boven en rechts: In Stationsstraat 80 in Koog aan de Zaan is nu onder meer een chiropractor gevestigd.

Linksboven en onder: Stationsstraat 3 werd in 1881 in gebruik genomen. Op de zwart-wit foto zien we nog het torentje.

Koog aan de Zaan

Zaandam nodigde ons niet uit tot nadere verkenningen, dus na de prima lunch vertrokken we naar Koog aan de Zaan. De lucht van cacao brengt ons in herinnering dat de Zaan al vanaf de 17e eeuw een belangrijk industriegebied was. Veel voedingsmiddelen. We parkeren bij Stationsstraat 80, dichtbij cacaofabriek De Zaan. Dit voormalig postkantoor is een L-vormig gebouw met traditionalistische elementen uit 1939. Nu is er onder meer een chiropracticus gevestigd. We kijken even achter de deur en zien de grote ruimte die de publiekshal geweest moet zijn. Grappig is dat we bij de ingang nog de resten zien van de telefooncel die hier ooit in gebruik was. Mocht wat opgeknapt worden.

Het tweede kantoor in deze Stationsstraat staat op nummer 3-5. Eigenlijk is dit pand het eerste kantoor. In 1881 werd besloten om de beide hulppostkantoren in Zaandijk en Koog aan de Zaan, samen te voegen in een nieuw gebouw. Het jaartal 1881 zien we nog op de gevel staan.  De eerste steen werd op 3 september 1881 gelegd, op 1 augustus 1882 werd het gebouw officieel in gebruik genomen. Het pand is ontworpen in het bouwbureau van Rijksbouwmeester Peters. De klok op het markante pand was voorzien van drie wijzers, waarvan er één de Greenwichtijd aangaf. In 1939 werd aan het einde van de Stationsstraat het nieuwe en veel grotere postkantoor gebouwd, vlak bij het spoor. Het oude postkantoor werd hierna buiten gebruik gesteld en uiteindelijk in de jaren '60 van de 20e eeuw aan een particulier verkocht. Stationsstraat 3-5 is nog aanwezig, echter het torentje en het geveltje aan de rechterzijde, zijn verdwenen. Het pand is tegenwoordig deels ingericht met appartementen en deels met een bedrijfsruimte. De foto van de Beeldbank De Zaansche Molen werd gemaakt rond 1895-1900.

Op de hoek van de straat zien we een klein museum met aandenkens aan de Cacao industrie. We zien op een bord dat we dicht bij de Zaanse Schans zijn.

Boven en rechts: Kerkbuurt 36 in Westzaan

Westzaan

Maar geen tijd voor toeristische frivoliteiten, we moeten door naar de Kerkbuurt 36-38 in Westzaan. Minder dan 10 minuten rijden van Koog aan de Zaan. Westzaan oogt in vergelijking met Koog idyllisch. We stoppen op een fraai plein met een grote kerk en een voormalige Rechthuis uit de 18e eeuw. Westzaan ging in 1974 op in de gemeente Zaanstad.  Het voormalige politiebureau en postkantoor uit (ongeveer) 1910 is nu een degelijk ogende kantoorvilla. Het is geen monument, maar ligt in een van rijkswege beschermd dorpsgezicht. Voor het raam hangt een bordje Te Koop/Te Huur. Zie: https://www.prismaat.nl/aanbod/bedrijfsaanbod/westzaan/koop/bedrijf-496317-Kerkbuurt-38/

Als we een rondje om het gebouw lopen raken we in gesprek met een echte trotse “Zaankantse”. Ze vertelt dat de toren van de kerk in de 19e eeuw is ingestort en dat dat in die dagen een grote toeristische attractie vormde. Onze postkantorenhobby vindt ze merkwaardig maar wel leuk.

Een bouwtekening van het Postgebouw van Westzaan, ontworpen door bureau Knuttel (Van der Kooij). Het jaar is 1912.

Purmerend

Twintig minuten later staan we in Purmerend, aan een chique Herengracht voor nummer 26-27. Een hele gave creatie van de eerder genoemde Peters uit 1911 op de hoek van Emmakade en Herengracht.  Het is een gemeentelijk monument. Dit postkantoor verloor zijn functie in 1963. Het is groter en heeft veel meer allure dan het gebouw dat we zagen in Koog aan de Zaan. Als we foto’s maken vertelt een plantsoenwerker dat hier vroeger een goede Chinees zat. Ook waren hier nog de burelen van een lokale krant gevestigd. Nu is hier de Dutch Music Academy gevestigd.  Nee, dit was voor zover hij weet geen postkantoor, dat lag dáár. En hij wijst richting nieuwbouw.

Hij bedoelt hoogt waarschijnlijk het gebouw aan de Gedempte Where 1. Gesloten in de sluitingsronden van Postkantoren BV, rond 2009/2010. Dat gebouw heeft tien jaar leeg gestaan voor op 31 januari 2022 volgens een bericht van RTV Purmerend de sloop gestart werd. Er komen 153 appartementen in een stijl die harmonieert met de stijl van de historische binnenstad. Als ik de schetsen in de lokale media zie, moet je dat vooral willen geloven (zie ook: https://www.snippe.nl/nl/project/postnl/). Wij gaan maar niet kijken naar deze bouwplaats.

In Purmerend bezochten we Herengracht 26-27. Ook van de hand van Peters, uit 1911.

Rechtsboven zien we wat bouwtekeningen. De woning van de directeur was op de bovenetage. De tekeningen komen uit: Henk van de Schoor Bedrijfspanden van post, telegrafie en telefonie in Nederland 1850-1915 Een typologisch onderzoek

Rechts (ook boven): twee foto's van het laatste postkantoor van Purmerend aan de Gedempte Where 1. Op de bovenste foto nog in bedrijf, onder tijdens de sloop.

Het Post- en Telegraafkantoor met dienstwoning aan het Damplein 5 in Edam, grenzend aan het Boterdiep. In gebruik van 1888 tot 1999.

Edam

Ons volgende adres wacht op ons. Tijdens een stortbui komen we aan in het historische stadje Edam. We parkeren bijna voor Damplein 5, grenzend aan de Botermarkt. Een Post- en Telegraafkantoor met dienstwoning uit 1888 van Peters in een eclectische stijl. Niet alleen zijn bekende postkantorengotiek, maar ook veel invloed van de neo-renaissance. Heel bijzonder is het torentje.

Op Wikipedia lezen we een interessant stukje over de ontstaansgeschiedenis: “Omdat in 1886 de gemeente Edam om een gezamenlijk post- en telegraafkantoor vroeg, besloot het Ministerie van Waterstaat, Handel en Nijverheid tot de bouw van een Verenigd Post- en Telegraafkantoor. Burgemeester Calkoen heeft na een persoonlijk gesprek met rijksbouwmeester Peters aangegeven welke locaties er mogelijk geschikt waren. Peters heeft echter zelf aangegeven dat voor hem alleen de locatie aan de Hoogstraat (op de hoek met het Damplein) tot de mogelijkheden behoorde. Op deze plek stond op dat moment nog een gymnastieklokaal en de fröbelschool (voorloper van de kleuterschool), welke geheel gesloopt zou moeten worden. In juni 1888 werd begonnen met de sloop van de bestaande gebouwen.

Tussen 1893 en 1911 werd het postkantoor afwisselend, namelijk afhankelijk van het aantal verrichte handelingen, in de 6e (5 keer) en de 7e klasse (4 keer) ingedeeld. In 1932 werd het hoofdpostkantoor gedegradeerd tot hulppostkantoor, wat resulteerde in een verbouwing van het interieur. Vanaf 1962 werd het postkantoor ondergebracht bij het hoofdpostkantoor in Volendam. In 1999 werd besloten het postkantoor geheel te sluiten. Op 15 september van dat jaar werd het gebouw aangewezen als rijksmonument" Op Wikipedia staat ook een goede beschrijving van het gebouw. Gezegd moet worden dat het behoorlijk afwijkt van de andere gebouwen van Peters. Zie: https://nl.wikipedia.org/wiki/Voormalig_postkantoor_(Edam)

Op 27 maart 2020 publiceert www.groot-waterland.nl het bericht dat “Petersburch” aan Damplein 5 vergunning heeft gekregen om hier een Hotel-restaurant te vestigen.

Monnickendam, Noordeinde 12. Vroeger en nu.

Monnickendam

De afstanden zijn niet groot in Waterland, binnen een kwartier rijden we langs Noordeinde 12 in Monnickendam. Weer zo’n prachtig oudhollands stadje. Het regent nog steeds, dus als we 50 meter verderop pas kunnen parkeren vinden we toch dat we een behoorlijk stuk terug moeten lopen. Peters zette hier in 1898 een sober postkantoor neer dat nu een gemeentelijk monument is. Nu is hier gevestigd Ben Koning – de e-bike specialist van Waterland.

Dan naderen we de fase dat we zo nat zijn dat we het voor nu even gehad hebben. We rijden via de P+R in Weesp naar huis.

Uit privacy overwegingen kun je de functie Google timeline op je telefoon beter niet gebruiken. Maar het is wel een mooie manier om achteraf te kijken waar je was op een bepaalde dag. In ons geval op 27 september 2022. Begin en eindpunt lagen in Weesp.