Zuid-Kennemerland

Deze bijdrage is ontstaan na een virtuele reis door de omgeving Haarlem. Door allerlei Corona beperkingen kwam het er niet van de  situatie live te aanschouwen. Gerard werkte thuis en met behulp van Google Maps en fotoarchieven en hier en daar een persoonlijke herinnering is het volgende verhaal tot stand gekomen.

Zuid Kennemerland bestaat uit de gemeenten Bloemendaal (samen met Aerdenhout, Bennebroek, Bentveld,  Overveen en Vogelenzang), Haarlem, Heemstede en Zandvoort.  Samen ook het Corop gebied  agglomeratie Haarlem.

Op het kaartje links zien we het gebied dat we hier bespreken. In geel de nog bestaande monumenten van Rijkbouwmeester Peters in Haarlem en Overveen. In rood het afgebroken postkantoor van Peters in Zandvoort. 

Heemstede

Qua postale architectuur is Heemstede een bijzondere plaats. Het herbergt een tweetal gemeentelijke monumenten (beide aan de Raadhuisstraat) en als het aan een deel van de bevolking ligt komt er nog een derde bij, het door Dick Greiner ontworpen pand aan de Binnenweg 160.

De postale geschiedenis is uitvoerig beschreven door de Historische Vereniging Heemstede-Bennebroek,  in het Noord-Hollands archief en in het tijdschrift voor Architectuur.

De start was aan de Raadhuisstraat. In 1853 kwam er een hulppostkantoor voor de 2700 inwoners van het toenmalige Heemstede. Vermoedelijk in het pand van de brievengaarder.  Vóór die tijd haalde een voetbode de post op van het postkantoor in Haarlem.

De bouw van het postkantoor met dienstwoning van architect Johan Wolters werd gerealiseerd in 1889 aan de Raadhuisstraat 27 en deed als zodanig dienst tot 1923. De post verhuisde naar de overkant naar nr. 24, het lege pand op nr. 27 werd eerst politiebureau en kreeg later een andere bestemming. Het pand is een gemeentelijk monument.

Het nieuwe postkantoor aan de overkant was een ontwerp van Joseph en zoon Pierre Cuypers en heeft ook de status van gemeentelijk monument. De postdienst verliet het pand in 1941 naar een tijdelijke huisvesting aan de Binnenweg 159-163. Het was toen al de bedoeling om een nieuw postkantoor te realiseren aan de Binnenweg, maar dat duurde nog 18 jaar door ondermeer de bezetting en de bestedingsbeperking daarna. Het pand Raadhuisstraat 24 werd door de gemeente aan het Rijk verkocht en kreeg een andere bestemming. Aanvankelijk bleef de telefoondienst nog in het pand achter.

Tegenover de tijdelijk huisvesting aan de Binnenweg kwam op nr. 160 in 1959 dan eindelijk het zo gewenste nieuwe postkantoor. De plek was al in 1938 verworven door de aankoop van  het herenhuis Land- en Spaarzicht. Dat pand heeft tussen 1938 en 1959 nog dienst gedaan als kleuterschool voordat de sloper kwam.

Nog wel interessant is de discussie die woedde tussen de PTT en de gemeente Heemstede. Zie  Noord-Hollands krantenarchief van 3 -12-1940. Heemstede was gewend aan postkantoren in de buurt van het stadhuis, midden in het dorp. De PTT wilde een plek noordelijk gelegen, omdat het postkantoren wilde bouwen daar waar mensen wonen. Dat deze plek dicht bij Haarlem lag en verder af  van Bennebroek interesseerde haar niet. De gemeente voorzag een samenvoeging met Bennebroek en vreesde een grenscorrectie aan de Haarlemse kant, waardoor het risico bestond dat het postkantoor  in Haarlem kwam te staan. De strategische belangen van de gemeente kwamen in het geding. De gemeente hield de bouw een tijd tegen, door een probleem te maken van bouwen buiten de rooilijn. Dat het daarna nog 18 jaar duurde had – zoals gezegd – andere oorzaken.  

De postale nieuwbouw op die plek was ontworpen door Dick Greiner en is een voorbeeld uit de wederopbouwarchitectuur. In 1982/1983 werd het inpandig grondig verbouwd en in 1982 kreeg het de status van hoofdpostkantoor. In 1991 werd het bestuurlijk samengevoegd met Lisse tot wat toen heette een RVE(Resultaat Verantwoordelijke Eenheid).  In 2006 werd het postkantoor gesloten en kreeg het een andere bestemming. De huidige eigenaar wil het pand slopen om er zes appartementen te bouwen in een Résidence de la Poste. Een bestemming voor heel wat gesloopte postkantoren! In de gemeenteraad werd er nog over gesteggeld om het pand een monumentale status te geven, zodat sloop niet mogelijk is. Maar in NH Nieuws van 28 januari 2022 lezen we dat B&W en de Raad “om” zijn. Een petitie met 900 handtekeningen heeft zeker geholpen.

Links een serie foto's van postkantoren in Heemstede. Helemaal boven Raadhuisstraat 27 (bron Heemstede Toen en Nu), daar onder twee foto's van Raadhuisstraat 24 (bron resp. Heemstede Toen en Nu en www.detimpaan.nl). Onder een foto van het exterieur en een foto van het interieur van Binnenweg 160. De muurschildering is van de hand van Jan Meijer (ca. 1959). Bron van deze foto's: NH Nieuws en Historische Vereniging Heemstede-Bennebroek

Sloop van de baan: voormalig postkantoor Heemstede blijft monument

Zo luidt een vette kop op https://www.nhnieuws.nl/nieuws/331704/sloop-van-de-baan-voormalig-postkantoor-heemstede-blijft-monument  dd. 7 februari 2024.

"Die nieuwe eigenaar, Sportveldweg Project B.V., wilde het pand slopen en op die plek nieuwe appartementen bouwen. Dat plan stuitte op veel verzet bij omwonenden, de historische vereniging Heemstede-Bennebroek en uiteindelijk ook bij de gemeente zelf. Heemstede wees het oude postkantoor in mei 2022 aan als monument.

De eigenaar tekende daar bezwaar tegen aan en kreeg ongelijk. Hij stapte daarom naar de rechter. De zaak diende op 19 november vorig jaar. De uitspraak werd een tijd uitgesteld, maar ligt er nu alsnog: de gemeente krijgt gelijk. Dat is een forse streep door de rekening van de projectontwikkelaar, die naar eigen zeggen miljoenen euro's schade lijdt. Volgens de eigenaar besloot de gemeente eerder juist om het gebouw niet aan te wijzen als monument. Dat gebeurde alsnog nadat hij het had aangekocht. Volgens de eigenaar had de gemeente dat recht niet. De rechter zegt dat de projectontwikkelaar geen concrete toezeggingen heeft gekregen van de gemeente Heemstede en dat zijn bezwaren ongegrond zijn.

Wat de gemeente Heemstede betreft, kan het bestaande pand alsnog worden verbouwd tot woningen, zolang er maar rekening wordt gehouden met de monumentale status." De buurt, de historische vereniging en de wethouder zijn zeer tevreden!

Haarlem

Van boven naar beneden: de creatie van Rijksbouwmeester Peters aan de Zijlstraat, de creatie van Crouwel aan de Gedempte Oude Gracht 2. Onder: het EKP aan de Westergracht uit 1980. Bron bovenste foto: RCE, middelste foto's eigen archief, onder archief PTT

Relatief gezien is er veel gepubliceerd over de posterijen van Haarlem. In 1950 verscheen een boekje van W. Kroon, “Geschiedkundig overzicht van het Haarlemse postwezen”.  Het begint met een inleiding tot het ontstaan van de vaste bodediensten, en dan praten we over de 15e eeuw en eindigt in 1950 met het in 1922 in gebruik genomen postkantoor aan de Gedempte Oude Gracht.  De geschiedenis van de posterijen in Haarlem is ook beschreven door Mr. J.J. van der Goes, de directeur van het toenmalige postdistrict Haarlem. Zijn beschrijving is opgenomen in het “ Haerlem Jaarboek 1986”. Het laat zien hoe de posterijen mee groeide in de vaart der volkeren en hoe steeds weer met ruimte moest worden gewoekerd.  Zijn artikel eindigt met het EKP aan de Westergracht. We zijn nu 35 jaar verder en in die periode is het postbedrijf compleet veranderd door de verregaande mate van mechanisering en automatisering van de processen, na 2000 de constante daling van het verkeersvolume, de opkomst van webwinkels. Het verdwijnen van Postkantoren BV met al zijn loketten. Als ex-postmedewerkers denken we dan: eerst wisten we niet hoe snel we aan nieuwe ruimte moesten komen, nu weten onze opvolgers niet hoe snel ze er van af moeten komen. Tijden veranderen.

In onze artikelen serie beperken we ons tot de tijd dat de gemeente dan wel het Rijk eigen panden in bezit hadden. Dus we gaan meestal voorbij aan de periode daarvoor dat een postdirecteur zijn eigen pand verhuurde. In 1872 werd het kantoor Zijlstraat 70 aangekocht van de familie van Valkenberg. Op die plek was al eerder – van 1829 tot 1847 – het postkantoor gehuisvest met de inmiddels overleden heer Van Valkenberg als directeur. Privé woonde hij in het pand er naast. Tussen 1847 en 1872 was de tijdelijke huisvesting Spaarne 29. Zijlstraat 70 is een product van Rijksbouwmeester Peters uit 1904. In het pand is heel lang een filiaal van de ABNAMRO Bank geweest. Nu is het winkelcentrum met horeca.

Door een ruil met de Maatschappij tot Nut van ’t Algemeen kwam de plek Gedempte Oude Gracht, Raaks, Zijlstraat nummer 2 beschikbaar. Dit gebouwencomplex uit 1919-1920 dat diverse malen is aangepast aan de eisen van de tijd, heeft stand gehouden tot 1986. Naast de dienstverlening aan het publiek vond ook het postdistrict Haarlem er onderdak. Het postdistrict dat in 1955 de inspectie Haarlem was opgevolgd en waarin veel bestuurlijke en administratieve taken van hoofdirectie en hoofdpostkantoren samengebracht werden. Het bestuursgebied besloeg vrijwel geheel Noord-Holland buiten de Amsterdamse agglomeratie. In dit gebouw was ook PTT Telecom gevestigd. De gemeente had er lang zijn burelen, de laatste keer dat we over de Gedempte Oude Gracht wandelden zagen we een fitnesscentrum, de 21e eeuwse martelkamer.

De bestelling en sortering waren in 1939 al verplaatst naar de Baljuwlaan. Een gebouw, dat afgebroken is, alleen de voormalige toegangsweg is nog zichtbaar. Je kunt nog zien waar het gestaan heeft. In 1955 is dit gebouw nog flink aangepakt, onder meer voor de verwerking van pakketpost. Dit pand verloor ook de functie toen het EKP gebouw in gebruik werd genomen .

Nadat het EKP in 1980 aan de Westergracht was gerealiseerd verhuisde ook de staf van het postdistrict die kant op.  Inmiddels is het EKP ook al meer dan 15 jaar dicht. Dus lang heeft het pand  geen  dienst gedaan. Zou het eigenlijk zijn rendement hebben opgeleverd ? Ook dit pand is verbouwd tot winkelcentrum met onder meer een AH filiaal.

Qua gebouwen architectuur in de stad zijn het postkantoor aan de Zijlstraat 70 van 1894 en aan de Gedempte Oude Gracht 2 van 1922 het belangrijkst. Het eerste is een pand van Peters, de andere van Crouwel. Twee gerenommeerde rijksbouwmeester hebben mede het stadsbeeld van Haarlem bepaald. 

Heel veel achtergronden bij de postgeschiedenis van Haarlem vindt u op de website https://ohvz.nl/

Gemeente Bloemendaal

Aerdenhout, Aerdenhoutseduinweg 5. Bron: Strumphler Makelaars. Blijkbaar is het pand nu (februari 2022 te koop)

Boven: Bennebroek, Bennebroekerlaan 93

Boven en onder: Bloemendaalseweg 37-39 in Bloemendaal. Let op het fraaie tegeltableau. Bron foto's: www.onsbloemendaal.nl

Rechts: een ansichtkaart van het postkantoor in Overveen. I.t.t. in een aantal andere plaatsen staat het telefoontorentje hier nog fier op zijn plek, dit laat de onderste foto goed zien (bron: Wikipedia)

In de omliggende of zelfs aanliggende plaatsen van Haarlem is een fraaie verzameling postaal erfgoed te zien binnen de gemeentegrenzen van Bloemendaal waartoe Aerdenhout, Bennebroek, Bloemendaal en Overveen behoren. Nog steeds is dit een van de meest welvarende gebieden van Nederland. We hebben de indruk dat ook op de bouw van postkantoren hier niet bezuinigd. Allereerst komen we een semi-kasteel met toren tegen in Aerdenhout.

In Aerdenhout  werd in opdracht van de PTT  aan de Aerdenhoutseduinweg hoek Eikenlaan (nu nummer 5 ) een gebouw neergezet in de stijl van de omliggende villa’s ( zie beeldbank van Noord-Holland). Het pand staat er nog steeds en is prachtig opgeknapt, zie Google Maps. Het is een gemeentelijk monument. Terecht. Het stamt uit 1905 en is in 2005 volledig gerestaureerd.

In 1908 werd het een bijpostkantoor van Haarlem, na 1939 werd het weer een zelfstandig postkantoor.

Bennebroek

Het pand aan de Bennebroekerlaan 93 is ook een gemeentelijk monument. Het stamt uit 1899 en is gebouwd in de voor die tijd kenmerkende Neorenaissance stijl.

Bloemendaal

Omstreeks 1895 was er een bijpostkantoor (van Haarlem) gevestigd aan het Kerkplein. Na 1902 werd het een zelfstandig postkantoor.  In 1901 werd begonnen met de bouw van het pand Bloemendaalseweg  37/39/41 na verkaveling van de gronden van de buitenplaats Hartenlust. Architect was H.Sjoerds, die het pand voorzag van kenmerken van de sobere Jugendstil.  Het kent een mooie gevelsteen met de tekst Rijkspost-en Telegraafkantoor. Het pand staat op de gemeentelijke monumentenlijst.

Overveen

Het postkantoor was tot 1906 gevestigd op Bloemendaal 7, Overveen. Het Koninklijke Postkantoor had in 1895 8 man personeel als je foto in het Beeldarchief mag geloven. Het woonde tot 1906 in bij het treinstation Overveen. In 1906 werd een nieuw postkantoor gesticht in de buurt aan de Bloemendaalseweg 236.  Een pand met alle kenmerken van Peters inclusief het bekende telefoontorentje. Het herbergt nu 4 appartementen, te huur voor € 1975 per maand.

Gemeente Zandvoort

Het pand in Zandvoort is afgebroken, maar in 1898 werd aan de Haltestraat 2-4 een postkantoor gerealiseerd ook weer van C.H. Peters. Het heeft de monumentale status niet bereikt. In 1965 moest het plaats maken voor de uitbreiding van het gemeentehuis. Aan de Louis Davidstraat ( ongeveer op nummer 52 ) werd een modern kantoor gebouwd met zeer vermoedelijk ook een voorsorteerfunctie. In 2010 stond het er nog, zie de Google maps foto uit dat jaar, maar in 2014 ging het tegen de vlakte. Er staat nu een strak gebouw, winkels onder, woningen boven.

Op de kaart links zien we het gebied van het rayon Haarlemmermeer (5) in de bestuurlijke indeling van 1994. Het gebied besloeg het grondgebied van de voormalige Resultaat Verantwoordelijke Eenheden Haarlem, Heemstede, Amstelveen, IJmuiden, Uithoorn, Zwanenburg en Hoofddorp

Op het kaartje boven zien we Zuid-Kennemerland in 2006. Haarlem en Heemstede waren de voorsorteercentra voor de gebieden met de postcodes die beginnen met 200-212.