Postkantorenzoektocht in Oost-Brabant

Cuijk

Cuijk ligt vlak onder Nijmegen, aan de Maas, die de grens vormt met Limburg. Cuijk heeft als Ceuclum een Romeins verleden en daarmee profileert de plaats zich overduidelijk, gelet op de toeristische attracties.  De naam van de plaats verwijst naar de kromming in de Maas ter hoogte van Cuijk. Kijk Wikipedia er maar op na.  Opvallend is de Sint Marinuskerk met de dubbele toren, massaal en indrukwekkend.

Cuijk had zijn hulppostkantoor in 1850 nog op het adres van de brievengaarder. Dat veranderde allemaal in 1883, Cuijk kreeg een spoorwegstation en ook een echt postkantoor. In het proefschrift van Henk van der Schoor vinden we het adres, Grotestraat 29-31 en op de site van het Brabants Historisch Informatie Centrum (https://www.bhic.nl/het-geheugen-van-brabant) vinden we een afbeelding van toen. Postkantoor van 1883 tot 1966, daarna bankfiliaal en sinds 2017 een hotel-bistro , waarbij de naam “De Bankenier “ waarschijnlijk verwijst naar de tijd dat hier een bank gevestigd was.  

In 1966 werd verhuisd naar een pand op de hoek van de Zwanestraat en de Smidstraat, naast de brandweergarage. Op de Beeldbank van het BHIC is het nog te vinden, maar in de werkelijkheid niet. Het pand heeft plaats gemaakt voor nieuwbouw. De plek werd ons bevestigd door een inwoner van Cuijk. Op de begane grond huist een  zorginstelling, er boven appartementen.

Boxmeer

Twaalf kilometer verder ligt Boxmeer. De oorspronkelijk naam van de plaats is Mere, omdat het in de 13e eeuw te leen werd gegeven aan Jac Boc de Mere, werd het Boc’s Mere, Boxmeer. Dat staat op een informatiebord vlak voor het laatste postkantoor, Burgemeester van der Hengstplein 9. Dit pand is gebouwd omstreeks 1960 en heeft dienst gedaan tot 2011. Het postverdeelcentrum sloot haar deuren, het werk verdween als gevolg van de masterplannen naar Tilburg. De stichting van dit postkantoor volgde na een lange periode van ruimtegebrek en slecht onderhoud in het vorige pand. De omstandigheden waren een tijd zo beroerd dat er werd besteld vanuit Cuijk. Hoewel de bronnen elkaar enigszins tegenspreken zal dat het pand zijn geweest dat ooit het kantoor was van de Marechaussee op de hoek van Steenstraat en de Burgemeester Verkuijlstraat. Dat pand werd in het begin van de 20e eeuw betrokken, nadat het postkantoor daarvoor jarenlang was ondergebracht in een logement aan de Markt.  De logementhouder was tevens directeur van het postkantoor. Terug naar het Burgemeester Hengstplein. Dit gebouw staat leeg en staat overduidelijk te verpieteren achter hoge hekken. Wat zou er mee gebeuren? Het ligt op een courante plek tegenover het gemeentehuis. Ik polste een voorbijganger, die de situatie goed kende. Maar ook hij had geen idee. Wat ik me overigens wel afvroeg waarom dit pand zo groot van omvang is. Boxmeer is toch ook weer geen wereldstad.

Deurne

Als we 26 km verder rijden komen we in Deurne. Wilhelmus Goossens speelde een belangrijke rol in de postale historie van Deurne. Hij was brievengaarder op zijn eigen adres “aan de Visser “. Het gebouw werd te klein en hij had zijn oog laten vallen op de oude raadhuis, maar dat wilde de gemeente niet. De gemeente wilde wel meewerken aan nieuwbouw op een andere plek, maar alleen als Wilhelmus, of wel Willemke, de Post er directeur werd. En dat wilde het Rijk niet, hoewel  Willemke alle steun van de bevolking had, wat bleek uit een brief namens de bevolking aan de minister. Uiteindelijk in 1909 kwam het postkantoor er aan de Markt 2. Willemke heeft dat niet meer meegemaakt, hij was kort ervoor overleden. Deze informatie is te vinden op Wikideurne.

Dit postkantoor, pal naast het gemeentehuis, deed dienst tot juli 1969, tot 1957 als hulppostkantoor, daarna hoofdpostkantoor. Het gebouw werd daarna aan de achterkant ingekort, zodat het gemeentehuis, er pal naast, meer ruimte kreeg. In 2013 kwam op de begane grond een horecazaak, met appartementen er boven. De post verhuisde naar  Posthoek 2, een nieuwbouw pand dat aan de eisen van die tijd voldeed. Toen we gingen kijken bleek het plat gegooid, er werd volop gewerkt aan een appartementsgebouw. Dure appartementen volgens een voorbijganger.

Asten

In Asten staan nog steeds twee fraaie panden met een postale historie. Het oudste pand aan het Koningsplein 10 is gebouwd tegelijkertijd met het pand er naast op nr. 8. Op die plek stond ooit een hotel, dat was afgebrand. De vrijkomende kavel werd door de gemeente  gesplitst en er werden vervolgens twee panden gerealiseerd. Op nr. 10 kwam dus het postkantoor , nu heeft het een woonbestemming. Het staat op de erfgoedlijst van de gemeente, maar is geen monument. Het pand op nr. 8 wel. Dat pand kreeg na de bouw de bestemming onderwijzerswoning.

In 1909 werd een rijkspand gebouwd aan de Markt 14 van de hand van een rijksbouwmeester.  De Heemkunde Kring  “De Vonder” van Asten-Someren toont op de website de bewonersgeschiedenis van beide panden.

De eerste postdirecteur op het Koningsplein was F.P.W. Tillaartd, benoemd in 1882,  in 1885 vertrok hij. De Leeuwarder Courant van 16 juli 1885 maakte melding van zijn benoeming tot directeur van het rijkstelegraafkantoor Makkum, dus hij is maar kort gebleven. Zou dat te maken hebben met de geruchten dat in Asten brieven wel eens niet werden besteld?

In 1909 verloor het pand de functie van postkantoor, korte tijd later trok de leider van de GEB er in. Daarna werd het burgemeesterswoning, totdat de burgmeester werd vermoord. Allemaal te vinden op de website https://heemkundekringdevonder.nl/ .

Het latere pand Markt 14 wordt vermeld in het standaardwerk over de Rijkbouwmeesters op pagina 441. Rijksbouwmeester Elout ontwierp, de bouw vond plaats tussen 1919 en 1921. Hoe lang het heeft gefunctioneerd als postkantoor is niet helemaal duidelijk. Inmiddels wordt het bevolkt door de Regiobank en een verzekeringskantoor. Het werd een rijksmonument, terecht. Het ligt er mooi bij. Op een ruim plein tegenover het gemeentehuis, dat er eveneens prachtig bij staat.  

Helmond

Helmond is de grotere plaats in het gebied. Alle postgebouwen staan er nog. Het meest recente distributiecentrum ligt op een bedrijventerrein aan de Marshallstraat 12. Een fors gebouw gebouwd in 2001, nu sterk in verval. Eind 2020 stond het te koop, door de gevolgen van het Masterplan Distributie had het geen nut meer. Dit grote pand op het industrieterrein  staat nog steeds leeg en wat er mee gaat gebeuren ben ik niet te weten gekomen.  

Dit pand was de opvolger van een gebouw aan de Watermolenwal, dat stamt uit 1941 en nog in 1973/1974 stevig is verbouwd. Kenmerkend aan dit pand is een reliëf aan de buitenmuur. Achter het pand staan gebouwen van KPN. Het geheel is omvangrijk. Er zit ondermeer een sportschool in. Een van de gebruikers (met een paar andere bedrijfjes) is een kunstenaar. Hij mag er tijdelijk blijven. Mogelijk antikraak. De kunstenaar verklapte me het bestaan van een schuilkelder onder het gebouw. Die overigens van bescheiden omvang is. We hebben even staan filosoferen wie er dan in mocht als de nood aan de man was.

Aan de overkant van de straat staat het eerste grote postkantoor in het centrum van Helmond  uit 1891 met het adres Markt 213. Een rijksmonument, Gesticht door fabrikant A. Prinzen volgens een ontwerp van J.W van der Putten. De fabrikant woonde boven, de benedenverdieping werd aan het Rijk verhuurd. Totdat in 1919 het Rijk uiteindelijk het eigendom verwierf. In 1941 kreeg het een andere bestemming toen Post vertrok naar de Watermolenwal. Het werd aanvankelijk een Belastingkantoor. Later betrok de gemeente het pand. Het heeft nu een horeca bestemming. Als je het pand nu vergelijkt met foto’s uit de “De geschiedenis van Helmond” dan is er weinig verschil omdat de opvallende reclames van commerciële panden ontbreken. Fraai is nog de bestaande brievenbus aan de voorkant.

Vanaf 1875 heeft er aan de Kerkstraat nog een postkantoor gestaan, wat later onder meer huisvesting bood aan een bank.

Gemert

In een artikel van Ad Otten “Aanzet geschiedenis postkantoor Gemert“ lezen we alles over de historie van het postwezen in Gemert. In 1893-1894 werd het kantoor aan de Kerkstraat 60 gebouwd. Architect was de beroemde rijksbouwmeester Knuttel, gebouwd met elementen van de Chaletstijl. In 1908 is de zijkant verlengd. Het pand heeft nu een horecabestemming.

Het volgende postkantoor werd vlakbij gebouwd aan de Nieuwstraat 2. Het sloot in 2005 de deuren. Het postkantoorgedeelte is ook een horeca bedrijf geworden. In het Gemerts Nieuwsblad van 1 augustus 2022 lezen we dat Brasserie “Lekker Bijzonder“ hier haar tienjarig bestaan viert. Op www.denkkamer.com lezen we dat het voormalige postverdeelcentrum (aan de achterkant van het perceel ) is her ontwikkeld. Het wordt gebruikt om commerciële ruimtes (er zit een uitzendbureau) en appartementen te realiseren. Daarbij is het pand op een aantal punten uitgebreid. Het ziet er op de website fraai uit. In werkelijkheid viel het me een beetje tegen.

Veghel

De volgende plaats die we aandoen is Veghel. In Veghel is alles weg. Aan de Markt 2 stond een postkantoor (ook van Knuttel en ook in Chaletstijl). Het pand is afgebroken nadat het op 10 mei 1940 door het springen van de Aa-brug gedeeltelijk was verwoest.  Zie de eerdergenoemde beeldbank van het BHIC.

Nieuwbouw kwam er aan dezelfde straat op nr. 18. Zie de foto op Google Maps van juli 2018. In 2019 werd het gebouw gesloopt, het had er toen 58 jaar, sinds 1960, gestaan. Nu zijn het appartementen, de eerste daarvan zijn recent opgeleverd.

Tussen 1940 en 1960 zit een gat van 20 jaar, dat is opgevuld door een nood-postkantoor aan de Frisselsteinstraat. Zie de beeldbank van het BHIC (BCv 1552).

Uden

Door naar Uden. Een vergelijkbare situatie. Er staat niks meer. Omstreeks 1900 verrees aan de Marktstraat 7-9 het eerste postkantoor, in 1968 ontmoette het de sloopkogel. (BHIC UDE 1965)

De volgende in de rij was het postkantoor Violierstraat, een typisch jaren 60 pand. Zie BHIC, 1685-050884 ). In 1978 gebouwd, maar het heeft inmiddels plaats gemaakt voor het appartementencomplex “De Post “. Zie www.bd.nl. 

Oss

Een beetje een triest verhaal. Met weemoed wordt in Oss nog teruggedacht aan het fraaie postkantoor tussen het spoor en het centrum. Gebouwd in 1904, zo maar gesloopt. Uit vrije wil. De  Post verhuisde naar de “blokkendoos” aan de Kruisstraat 70. De blokkendoos is tegen de vlakte gegaan. Ik heb de indruk dat daar niemand om treurt, op de vrij gekomen plek staat thans het appartementencomplex “De Posterij“.