De groei en de sluiting van kantoor Breestraat Leiden

Op deze site treft u een interview aan met Koos Boom. Koos maakte een carrière die begon in het postkantoor van Leiden. Toen niemand meer wist wat hij met een pakket foto’s en bouwtekeningen moest doen, nam hij ze mee naar huis. Wat getuigt van een goed ontwikkeld gevoel voor geschiedenis. Zo werden deze stukken gered en verbleven ze jaren op de zolder van Koos. Tot wij hierover in gesprek raakten en hij ze mij toestuurde. Wat een prachtig tijdsbeeld geven die weer! Maar eerst duiken we in de geschiedenis van het postkantoor in Leiden. Die is erg verbonden met de geschiedenis van telegraaf en telefoon op de locatie aan de Breestraat, maar daar gaan we hier niet op in.

Een bouwtekening van het kantoor aan de Breestraat uit 1954. We herkennen de ingang op de foto onder die gedateerd is rond 1900 (bron: Erfgoed Leiden)

Onder: nog een foto, een ansichtkaart uit 1903 met het postkantoor en sociëteit Minerva

De postgeschiedenis van Leiden is uitermate goed beschreven. Op de website van Erfgoed Leiden vinden we die compact weergegeven1). Ook Henk van der Schoor, bekend van zijn dissertatie over de geschiedenis van de bedrijfspanden van de PTT van 1850 tot 1915 heeft een uitvoerig artikel over de Leidse postkantoren geschreven.2)

Die geschiedenis gaat terug naar het begin van de 18e eeuw. In 1735 is er al sprake van de 'directeur van het stedelijk postcomptoir'. Dan is er ook al sprake van een kantoor aan de Breestraat, de hoofdstraat van Leiden. In mei 1802 werden twee bestaande panden op die locatie tot één pand samengevoegd en in maart 1803 in gebruik genomen. In 1866 was de locatie te klein geworden en er werd er in 1872 tot nieuwbouw besloten. Dit gebouw is een rijkspostkantoor. een van de weinige op dat moment. Vanuit een architectonische optiek werd er wat rommelig mee omgegaan wat er was sprake van regelmatige aanpassingen en verbouwingen. Maar delen bleven bewaard. Dat kwam ook omdat de telegraafdienst eisen ging stellen, zeker nadat die werd samengevoegd met de postdienst.

“Leiden had al vanaf 1859 een rijkstelegraafkantoor dat was ondergebracht in het
Catharinagasthuis aan de Breestraat. In november 1889 verhuisde deze dienst naar de Breestraat naar het pand op het toenmalige nummer 44. Ook de pakketpost, die sinds 1882 bij de posterijen ingevoerd was, vond onderdak aan de Breestraat. Uiteindelijk was de beschikbare ruimte in het pand niet toereikend voor deze nieuwe diensten. Een tijdelijke oplossing was de aankoop van een pand aan de achtergelegen Bloemmarkt, hier verhuisde de pakketpost naar toe.
In 1888 kocht het rijk een woonhuis aan op de Breestraat, nummer 46, dit was het rechter buurpand van het postkantoor. Het pand bleek echter in slechte staat en voldeed niet aan de eisen.
In 1895 werd voorgesteld om de huisvesting van de beide diensten telegrafie, gevestigd in de Breestraat, en pakketpost, aan de Bloemmarkt, om te ruilen.
Dit ging gepaard met grote verbouwingen. Breestraat 46, werd bijna helemaal gesloopt voor de bouw van een nieuwe vleugel. Ook het oude postgebouw werd vrijwel helemaal gesloopt. De nieuwbouw was gericht op het creëren van grotere ruimtes die geschikt waren voor het moderne postbedrijf.”


Boven: een sfeervolle foto met het postkantoor, Minerva en een paardentram

Onder: gevelstenen die gered werden door actieve liefhebbers van het Leidse erfgoed. Ze dateren van rond de vorige eeuwwisseling en werden later geplaatst in de nieuwbouw aan de Schipholweg 130. Afgesproken is dat ze weer een plek krijgen in het brandweergebouw/appartementencomplex dat hier gebouwd wordt.

Boven: Breestraat 40, de gevel van het voormalige postkantoor is er nog! (Bron: Twitter) Daaronder: De ingang van het kantoor aan de Gerestraat (Bron: www.niekbavelaar.nl)

“De nieuwe voorgevel werd opgetrokken in een combinatie van de stijlen Neogotiek en Neorenaissance en was ontworpen door rijksbouwmeester D.E.C. Knuttel, 'rijksbouwmeester voor de Landsgebouwen in het Tweede District' van 1892 tot 1923.” Knuttel was vanaf 1885 ook gemeentearchitect van Leiden.
De opening van de nieuwe gebouwen aan de Breestraat en de Bloemmarkt was in 1897. Maar al snel groeide het pand weer uit zijn jasje.
In maart 1908 kocht het rijk het linker buurpand -nummer 42- van het pand post- en telegraafgebouw aan de Breestraat. Het duurde nog tot 1918 voor er werd begonnen met verbouwingen van de panden. Ook dit keer was bouwmeester Knuttel verantwoordelijk voor de verbouwingen. De stijl waarin de gevel werd opgetrokken bleef dezelfde mix van Neogotiek en Neorenaissance. In mei 1921 was de verbouwing gereed. Het gebouw bleef, zonder verdere verbouwingen, in gebruik tot 1972.

Post vertrok echter op 13 oktober 1967 naar de Gerestraat 8. Op die dag zijn de bijzondere foto’s op deze pagina gemaakt.

Het pand werd in 1976 gesloopt om plaats te maken voor nieuwbouw van het Hoogheemraadschap van Rijnland, plus een nieuw postkantoor.
Dit nieuwe postkantoor (alleen een lokettenkantoor) werd gevestigd in een aangekocht pand, nummer 40. De gevel was uit 1778. Deze gevel werd na afbraak steen voor steen opnieuw opgebouwd maar erachter werd nieuwbouw opgetrokken.

 

Na jaren in een tijdelijk pand gehuisvest te zijn geweest verhuisde het postkantoor midden jaren tachtig naar Schipholweg 130. Een aantal gevelstenen (uit circa 1895) van het gesloopte postkantoor aan de Breestraat werden hier weer aangebracht. De leeuwen aan de buitengevel, de kop van de postbode binnen. Bij de sloop van het kantoor Schipholweg werden ze zorgvuldig verwijderd. Ze komen terug in de nieuwbouw van de brandweerkazerne.

Het pand op nummer 40 werd gesloten bij de landelijke sluiting van de postkantoren rond 2010. Maar de gevel is blijven staan. Het gebouw is geïntegreerd in de nieuwbouw van het ROC.

Bronnen:

1.
https://www.erfgoedleiden.nl/component/lei_verhalen/verhaal/id/363 Dit verhaal is opgesteld door de commissie Geveltekens van de Historische Vereniging Oud Leiden. Auteur Jan Hartstra. De stukken tussen aanhalingstekens zijn letterlijke citaten.

2.

Bulletin van het K.N.O.B. jaargang 2007 nummer 1; Henk van de Schoor, Gebouwen van de posterijen, telegrafie en telefonie in Leiden 1850-1920, blz. 32-48.

Sluiting en opening op 13 oktober 1967

Een selectie uit de door Koos Boom bewaarde foto's

De laatste foto's in het oude gebouw. Op de achterkant van een aantal foto's staat een korte tekst.

V.l.n.r.  Zakkenrek -  De laatste klanten - zonder titel

Zonder titel - Nog even de zakken vullen - De laatste zak

Het uitbundelen - Daar gaan ze - Daar gaat de boxentrie

De laatste rit - Het einde - De binnenplaats

Openingswoorden - Rondleiding, links directeur E.J. Bonger, tweede van links is de plaatsvervangend hoofddirecteur der Posterijen drs. Ph. Leenman (later werd hij directeur generaal van de PTT - Mej. Th. Eduard verkoopt postzegels aan burgemeester mr. G.C. van der Willigen