Het korte leven van het Expeditie Knooppunt Haarlem

Post op zoek naar een sorteeroptimum

Na de Tweede Wereldoorlog ontstond een postaal netwerk waarbij zo’n 1300 bestelkantoren en 45 expeditiekantoren onderling verbonden waren. In de jaren vijftig en zestig groeide de economie hard, er werd steeds meer post verstuurd. De daarvoor benodigde personeelsaantallen stegen elk jaar.  Het staatsbedrijf PTT Post kraakte in zijn voegen en de verliescijfers liepen op. Er moest wat gebeuren. Men vormde zijn eigen gedachten, maar een onderzoek door organisatiebureau Bosboom & Hegener in samenwerking met Berenschot bracht de postale wereld in 1969 in een stroomversnelling. Talrijke maatregelen werden  bedacht. Een van de meest ingrijpende was het voornemen om de expeditiewerkzaamheden en de voorsorteerwerkzaamheden te concentreren in een veel beperkter aantal plaatsen. Waarbij de expeditiekantoren onderling verbonden zouden zijn door een spoornetwerk.  Maar welke plaatsen moesten dat worden. Over Amsterdam, Rotterdam, Den Haag, Eindhoven en Utrecht was men het snel eens. De bevolkingsomvang en het postale volume aldaar was groot genoeg om zo’n knooppunt te rechtvaardigen. De PTT deed uitvoerig bedrijfseconometrisch onderzoek. Daar kwam uit dat als men de servicekaders wilde handhaven 13 à 14 knooppunten of 16 à 17 optimaal waren. In het model had men gerekend met 39 mogelijke knooppunten. In elke variant was Haarlem opgenomen als vestigingsplaats. Haarlem kon elke avond 200.000 stuks post gaan verwerken, terwijl men dacht aan een minimum van 100.00.  Directeur-generaal Reinoud hield zich in januari 1971 nog wat op de vlakte, hij noemde een aantal van 18 à 20. 

Politieke bemoeienissen: wel of niet een sorteercentrum in Haarlem?

Toen startte een proces dat wat minder met bedrijfseconomische uitgangspunten te maken had. De politiek ging zich er intensief mee bemoeien. Allereerst over de beschikbaarheid van geld. Alles liep over de rijksbegroting. Een postaalgebouw meer, kon een telefooncentrale minder betekenen. Ook de regio’s verhieven hun stem. Twente wilde een eigen expeditieknooppunt. Waar de postdistrictsdirecteur van Zwolle tegen was. Dat leidde zelfs tot Kamervragen in 1972 – die overigens door staatssecretaris Van Hulten deskundig gepareerd werden. Ook Eindhoven werd onder veel protest opgeofferd. Vermoedelijk was de Limburgse lobby sterker: er kwam een EKP een Sittard en één in Den Bosch.

Hoe ver is het in 1975? Het gaat zich uitkristalliseren. In een verslag van het georganiseerd overleg (de ondernemingsraden van toen) lezen we dat men al ver op weg. Al veel expeditie werkzaamheden zijn geconcentreerd in bestaande gebouwen. Elf plaatsen zijn al aangewezen. Maar als we kijken naar het bijgeleverde landkaartje zien we bij Haarlem een blanco rondje en driehoekje “studie nog af te ronden”. Dit is blijkbaar een heikele kwestie!

In het Nationaal Archief vonden we een boeiend document. Blijkbaar tendeerde men naar concentratie van de werkzaamheden in Amsterdam. Ruimte genoeg in het gebouw aan de Oosterdokskade. Maar de directeur van het postdistrict Haarlem is het hier totaal niet mee eens. In een brief  van 7 maart 1977 stuurt hij een vlammend protest naar de hoofdirectie Post. Een toonzetting die in onze herinnering in de ambtelijke wereld niet zo gebruikelijk was. Hij beoogt dat het EKP aan alle criteria zou voldoen, om nu een extra criterium van schaalvergroting toe te voegen vindt hij onredelijk. En een postdistrict zonder een EKP is geen volwaardig postdistrict – ook in samenhang met de bestelstructuur! Promotie gevende taken vallen weg. Het personeel kan geen brede ervaring opdoen. De dienstcommissies zullen het totaal niet begrijpen en in verzet komen. En in Twente hadden ze geen redelijke argumenten – wij wel. En is Amsterdam niet te druk met een proefbedrijf voor de automatisering?  En de gemeente is al een EKP in het vooruitzicht gesteld. En trouwens PTT Financieel Economische Zaken houdt de boel op.  Haarlem heeft recht op een EKP(!).

Toch Haarlem!

Hoe loopt dit af? Directeur Van der Goes krijgt steun van zijn elf collega districtsdirecteuren. Allemaal lid van dezelfde vereniging van Hoger PTT Personeel en (vermoedelijk) ook bijna allemaal dezelfde eigen PTT opleiding op het landgoed Voorlinden te Wassenaar doorlopen. In het Nationaal Archief vinden we het concept van een brief gedateerd augustus 1977. De geadresseerden zijn de leden van de werkgroep “Functie van Haarlem in de expeditiestructuur”.  We citeren: “Zoals u ongetwijfeld bekend zal zijn, is door de Directieraad beslist dat in Hlm een EKP zal worden gevestigd.

Dit besluit is genomen na afweging van de technische-, organisatorische-, bedrijfseconomische-, sociale- en bedrijfspolitieke aspecten, verbonden aan het al dan niet handhaven van de expeditiefunctie te Hlm.” Het valt op dat bedrijfspolitieke is doorgestreept en vervangen door “exploitatieve”. Daarna worden de leden van de werkgroep bedankt en gecomplimenteerd. Het is dus hoog opgelopen dat de Directieraad van de PTT het oordeel moest vellen. De expeditiewerkzaamheden van Den Helder, Alkmaar en Hoorn worden verplaatst naar (nieuwbouw) in Haarlem.

 In een bijlage bij een verslag van een mondeling overleg van de staatssecretaris  met de Vaste Commissie voor Verkeer en Waterstaat over de begroting voor het jaar 1978 op 24 augustus 1977 lezen we over de afweging om tot twaalf EKPn te komen: “In de langdurige studies naar de meest gewenste configuratie van de EKP-structuur zijn voornoemde aspecten betrokken. Een optimalisering is gevonden in twaalf EKPn. In louter technisch opzicht zouden minder EKPn vereist zijn, namelijk zes, die dan bij voorbeeld gesitueerd zouden kunnen zijn in de randstad (Amsterdam, Rotterdam, 's-Gravenhage), in midden-Nederland (Utrecht) en in het overige deel van het land één in Brabant en één in Overijssel. Uit een oogpunt van dienstverlening zou evenwel een concentratie op 6 punten te veel risico meebrengen door de lange afstanden met te veel vertragingskansen voor de dagelijks te onderhouden verbindingen. Bij een conceptie van 12 is het afbreukrisico vrijwel nihil waardoor de dienstverlening volledig is veilig gesteld.”

Toch maar niet wegens geldgebrek?

Is het nu allemaal rond? Nee, zeker niet. In het Haarlems Dagblad van 24 februari 1982 lezen we een artikel met de vette kop: 

“Personeel PTT Haarlem vreest afstel bouw expeditie-knooppunt” Er is wel een locatie gevonden op het spoorwegterrein aan de Westergracht, maar de bouw lijkt op de lange baan te worden geschoven. Het lijkt er op dat de PTT door rijks bezuinigingen te weinig geld ter beschikking krijgt. Over enkele weken moet de Directieraad beslissen welke projecten geschrapt gaan worden. Het personeel dat in slechte omstandigheden aan de Baljuwslaan werkt is ongerust. 700 mensen zouden er komen werken. Pieter Duinkerken, woordvoerder namens het personeel vreest dat de werkzaamheden naar Amsterdam worden overgeheveld. De dienstcommissie (OR) stuurt een telegram naar de directieraad, spreekt haar verontwaardiging uit en vreest dat van uitstel afstel komt. De krant spreekt met Ger van Dieten van de Centrale Afdeling Posttechniek en Gebouwen. Die legt uit dat Post inderdaad volgend jaar vijftig of zestig miljoen te weinig krijgt. Haarlem is voor ons urgent, maar er moet geschrapt worden. Het blijkt overigens dat de NS op dat moment nog van niets weet. De actiegroep die fel tegen de geluidsoverlast protesteerde is niet bereikbaar.

Maar gelukkig, deze storm wordt bedwongen. Op 20 februari 1986 vindt de officiële opening plaats. Naar Haarlem verhuizen ook de expeditie van Alkmaar en Hoorn. De districtsdirectie en zijn staf trekken ook in het nieuwe pand vanuit het gebouw aan de Raaks/Gedempte Oude Gracht. Bijzonder is dat het nieuwe gebouw aan de Westergracht in 1987 door de lezers van het Haarlems Dagblad werd verkozen tot mooiste gebouw van Haarlem.

Aankondiging sluiting

Dan is het zes jaar later. Jaren waarin het EKP Haarlem zijn nut en kwaliteit voor Post bewezen heeft. We citeren uit het personeelsblad van de Regio Noordwest.

“Dinsdagavond 23 juni, 19.00 uur. Het bedrijfsrestaurant van het expeditieknooppunt aan de Westergracht in Haarlem is volgelopen. Hier en daar hoor je wat gemopper: “Ik hoop niet dat het lang gaat duren. Mijn werk ligt stil.” Niemand weet dan nog dat tien minuten later één van de grootste reorganisatie in de geschiedenis van PTT Post zal worden aangekondigd. Vanaf een groot videoscherm deelt de directeur van PTT Post, de heer A.J. Scheepbouwer, mee dat zes expeditieknooppunten verdwijnen. De zaal houdt de adem in. Zit Haarlem er bij? Ja. Verbazing en teleurstelling is op de gezichten in de zaal te lezen.”

Na Scheepbouwer neemt de directeur van het EKP Haarlem het woord en vertelt dat zijn eerste reactie “shit” was, waarom een EKP dat kwaliteit levert en dat mensen ervaren als een fijne werkplek. Hij legt uit dat er zes nieuwe “hubs”  komen, waar 98% van de briefpost automatisch op loop gesorteerd wordt. Het besluit is op geografische gronden genomen. Van 500 man (220 ftes) op de Centrale Verdeelplaats en op Expeditie Briefpost verdwijnt het werk. Hij vertelt dat door het natuurlijke verloop niemand werkeloos hoeft te worden, wel komt er een personeelsstop, ook voor Amsterdam. Maar het werk zal wel anders zijn, op een andere plaats en op een andere tijd…. De voorzitter van de Onderdeelscommissie weet nog hoe gevochten is voor de bouw van het EKP in Haarlem, maar hij ziet het voor de toekomst van Post als een logische stap en is blij dat iedereen vroeg is ingelicht. Men vertrouwt ook op een goed sociaal Plan. En het eerste jaar dat genoemd wordt is pas 1996. In hetzelfde nummer van de Noordwester lezen we dat op 2 juli Regiodirecteur Peter van Minderhout in Haarlem op bezoek is om een 1 meter hoge wisseltrofee voor het beste EKP uit te reiken….

En toen was het voorbij voor Post. Nu winkels en woningen

Het gaat toch wat vlugger dan gedacht. In het jaar 1995 kocht ontwikkelaar Cobraspen gebouw en terrein aan de Westergracht in Haarlem met het doel een nieuw winkelcentrum te ontwikkelen.  Maar daar hadden ze geen geluk mee! Op de website van Cobraspen lezen we een nieuwbericht van 31 maar 2011: Na jarenlange juridische strijd heeft de Raad van State vandaag het beroep van omwonenden ongegrond verklaard. Hierdoor krijgt uitwerkingsplan voor het Expeditie Knooppunt aan de Westergracht rechtskracht en kan gestart worden met de ontwikkeling. Het beoogde plan voorziet in een ontwikkeling van detailhandel en een groot aantal woningen. De uitspraak van de Raad van State in een opsteker voor ontwikkelaar Cobraspen want grootschalige herontwikkelingslocaties dicht bij het centrum en ontsluitingswegen met zoveel ontwikkelingspotentieel als het EKP zijn er niet.