Kunst uit de wederopbouwperiode

Het voormalige postkantoor van Egmond aan Zee kende een dubbelzijdig betonreliëf. Op een foto uit 1983 zien we de buitenkant. Het is gemaakt door Hans Wiesman (1918-1988).  Hij studeerde aan de Kunstnijverheidsschool te Maastricht en onder leiding van professor Röling aan de Rijksacademie te Amsterdam. De ambachtelijke zijde van wandschilderingen leerde hij volgens eigen zeggen spelenderwijs van Matthieu Wiegman en Kees Verwey. Hans Wiesman stond mede aan de wieg van de Cobrabeweging. Zijn werk is daarom verwant aan de geest van die beweging. Hoewel hij sinds 1951 in Bentveld, gemeente Zandvoort woonde, was hij in de Haarlemse kunstwereld graag gezien en had zijn woord daar gezag. Hij maakte veel monumentaal werk, vooral in de jaren 50 en 60,  met name in zijn woonomgeving.

https://www.erfgoedhanswiesman.nl/index.php/monumentale-kunst/betonrelief

Het oude stationspostkantoor van Eindhoven is gesloopt. De gevel toonde een kunstwerk bestaande uit gekleurde bakstenen en een reliëf. Het is gemaakt door Wally Elenbaas (1912-2008), een kunstenaar uit Rotterdam. De naam van het werk is ‘Berichtgeving’ en je ziet een paard, vogels en mensen die bezig houden met berichten te maken, een typische verbeelding voor een postkantoor natuurlijk.

Voordat het hele gebouw tegen vlakte ging, was de muur met het kunstwerk al weggehaald. Wat is hiermee gebeurd?

Op de website “In de Buurt Eindhoven” (25 aug 2018) lezen we dat men bang was dat dit het eerste stukje postkantoor was dat gesloopt was. Maar navraag bij de gemeente leerde dat het juist uit het gebouw is gehaald en veilig is gesteld. “Het kunstwerk is bewaard gebleven en staat momenteel in een opslagruimte, in afwachting van de ontwikkeling van de rest van het gebied Lichthoven en besluitvorming over een terugkeer in de openbare ruimte in de toekomst”, zo laat de gemeente weten. In een krantenartikel uit 2007 lezen we bovendien dat er mallen gemaakt zijn van de reliëfs.

In 2008 is het voormalig postkantoor aan de Stationsstraat in Wierden gesloopt door de woningstichting St. Joseph Almelo. In dit postkantoor was in 1961 het mozaïek ‘Vervoer’ aangebracht door de kunstenaar Hans Morselt. Na protesten vanuit de Wierdense bevolking is het kunstwerk vóór de sloop van het Wierdense postkantoor verwijderd. Het kunstwerk van 2,5 bij 2,5 meter is er destijds in zijn geheel uitgehaald en voorzien van een stalen omlijsting. Vanaf 2008 was het werk opgeslagen. Maar nu komt het terug naar Wierden.  Het mozaïek uit het oude postkantoor is te zien in appartementencomplex ‘De Schakel’. Woningstichting St. Joseph uit Almelo schenkt de gemeente Wierden het kunstwerk. Het komt op de gevel van appartementencomplex ‘De Schakel’ in de nieuwe stationsomgeving van Wierden. Projectontwikkelaar Nijhuis Bouw van ‘De Schakel’ is content met de toevoeging van het kunstwerk aan de gevel. 

Het kunstwerk van de in 2014 overleden Enschedeër toont een ruiter te paard, een automobilist, een argonaut en een motorrijder. Zijn abstract-directe uitvoering, in een strakhoekige stijl, paste destijds goed bij de naoorlogse periode van de wederopbouw. De monumentale gevelkunst van Morselt is veel te zien op gebouwen in Twente maar eveneens in de rest van het land.

In dit reliëf van beton heeft de kunstenaar Gerard van Remmen (192-1994) het door Gradus van Eden ontworpen PTT-embleem verwerkt. Het Bouwkundig weekblad aug./sept. 1956 vermeldt: “…gelukkig staat de leiding van PTT op het standpunt dat de mens bij brood alleen niet leven kan en zo is in dit bouwwerk (Dr. Neher Laboratorium), waarvan plan en constructiewijze zo nuchter en zakelijk mogelijk zijn opgezet, plaats ingeruimd voor een aantal werken van vrije en gebonden kunst.” Bij de keuze van de kunstenaars heeft Christiaan de Moor van de toenmalige Dienst voor Esthetische Vormgeving PTT geadviseerd. Het gebouwencomplex is op 17 mei 1955 officieel geopend. Het laboratorium is genoemd naar dr. Lambertus Neher, die directeur-generaal der PTT was van 1949 tot aan zijn pensioen in 1954. Het kunstwerk uit 1955 is te zien bij de ingang van het gebouw aan de Sint Paulusstraat 4.

In 1956 verzorgde Johan Dijkstra (1896-1978) de versiering van de betonnen luifel boven de ingang van het nieuwe stationspostgebouw te Groningen. De eenvoudige voorstelling is direct herkenbaar: een postduif met gespreide vleugels en een brief in zijn snavel. Het gebouw werd in 1987 gesloopt om plaats te maken voor het nieuwe hoofdkantoor van de PTT (nu KPN). De luifel kwam in het bezit van de Stichting Johan Dijkstra, die haar overdroeg aan de gemeente Delfzijl ter herplaatsing aan een geschikt gebouw.

Tot het eind jaren ’60 van de vorige eeuw besteedde Johan Dijkstra veel tijd aan het uitvoeren van een aanzienlijk aantal opdrachten voor monumentaal werk; merendeels gebrandschilderde ramen, maar ook enkele wandschilderingen en mozaïeken. In de naoorlogse jaren beleefde de monumentale kunst een bloeiperiode. Er werden veel nieuwe gebouwen opgericht ter vervanging van de in de oorlog verloren gegane bouwwerken, waarbij ook de nodige aandacht aan de decoratie ervan werd gegeven. De in 1950 opgerichte Stichting Kunst en Bedrijf bemiddelde vaak bij opdrachten voor monumentaal werk, waarvan het aantal sterk toenam na de invoering in 1951 van de zogenaamde percentageregeling. Om een zo goed mogelijke samenwerking met opdrachtgevers te bewerkstelligen werd eind 1952 besloten tot de oprichting van de ‘Vereniging van beoefenaren van monumentale kunst’. Dijkstra was één van de kunstenaars die werden benaderd om dit initiatief te ondersteunen.(Bron: Johan Dijkstra 1896-1978, Mieke van der Wal, e.a. Waanders uitgevers, Zwolle, Stichting Johan Dijkstra, Groningen, 1996)

Het mozaïek 1956, een vrijstaande sculptuur, is te zien in Termunterzijl – Plankpad.