De start van de postdistricten

Inleiding

Post is langzaam ontstaan als een gestructureerde en groeiende organisatie vanaf het moment dat bij wet bepaald werd dat elke gemeente in Nederland een postinrichting moest hebben. Post groeide, later kwam daar de Telegraaf en de Telefoon bij. Voor dat alles waren er Inspecteurs die over alle drie de onderwerpen toezicht uitoefenden. Dat toezicht gebeurde op basis van regels en besluiten van het hoofdkantoor. De regels waren allemaal vastgelegd in documenten als de VPTT (Voorschriften voor de PTT), later kwamen daar een handboek personeelszaken, een rangbevorderingsregeling en vele andere regelingen bij. Via DO’s (dienstorders) werd gecommuniceerd, rechtstreeks met de postdirecteuren.

Op zeker moment, vermoedelijk in de 30-er jaren (volgens J.Vroonhof) zijn de telefoondistricten ontstaan, zodat de inspecteurs geen toezicht meer hoefden uit te oefenen op de telefoonactiviteiten.

Maar de groei van het brieven- en later ook pakkettenvervoer bracht voor Post steeds meer werk met zich mee. Naast de officiële hoofdpostkantoren (steeds meer) ontstonden op steeds meer plekken lokale kantoortjes zonder duidelijke regels. Hier werd dan een brievengaarder benoemd. Later werden dit kantoorhouders van een hulppostkantoor die weer vielen onder een postdirecteur. Aldus kreeg die een ressort, een geografisch bepaald gebied waarin de directeur verantwoordelijk was voor de volledige dienstuitvoering (waar ook de telegraaf en telefoon onder gingen vallen). In de Haagsche Courant van 28 juli 1910 kunnen we lezen dat mijn eigen overgrootvader A.J.Kouijzer tot brievengaarder in Overdinkel werd benoemd. Kenmerkend voor die jaren was dat de hele familie, echtgenote en kinderen, meewerkten en ook taken overnamen. Bij het overlijden van mijn overgrootvader  in 1913 werd mijn grootvader C.A.J.Kouijzer tot opvolger als brievengaarder benoemd (De Maasbode, 28 oktober 1913). In 1927 werd opa benoemd tot kantoorhouder in Ootmarsum. Ootmarsum was juist dat jaar van een eigen directie overgegaan naar hulpkantoor ressorterende onder Almelo. Elders zagen we dat er in het laatste kwart van de 19^e eeuw en het begin van de 20^e eeuw een enorme bouwgolf van postkantoren was. Veelal kwamen die gebouwen tot stand na enig gehakketak tussen gemeentes en Rijk. Het Rijk wilde graag dat gemeentes de kosten op zich namen en voor Post en Telegraaf de gebouwen huren. In de kleinere plaatsen vond de PTT het nog lang uitstekend als de kantoorhouder zelf voor een woning met kantoorgelegenheid zorgde. Zo liet mijn opa in 1936 zelf een woning met ruimte voor het postkantoor bouwen. Alle correspondentie ging rechtstreeks naar de hoofddirectie in Den Haag.

Bij het zestig jarig bestaan van het hoofdbestuur der PTT

Het is interessant om na te gaan hoe een decentralisatie tendens in het groeiende bedrijf werd opgepakt. In het herinneringsboek PTT 1893-1953 (Uitgave Hoofdbestuur PTT 1954) wordt voorzichtig aandacht aan het onderwerp besteed. In een paragraaf Aanpassing aan na-oorlogse behoeften lezen we “Nieuwe inzichten kwamen tot uitdrukking in het personeelsbeleid en in een financieel-administratieve reorganisatie, waarbij het accent werd gelegd op functionele decentralisatie en het geven van grotere verantwoordelijkheid aan lagere organen. Het centrale orgaan -het hoofdbestuur- dat dreigde uit te groeien tot een moloch, zal op den duur worden hervormd tot een overkoepelend lichaam, geroepen tot het geven van directieven voor algemeen beleid en controle in algemene zin. In bedrijfseconomisch opzicht komt de drang tot uiting naar grotere financiële zelfstandigheid, sneller aanpassingsvermogen en betere waarborgen voor een stabiel beheer; ….”

We moeten ook beseffen dat Post sterk gegroeid was. Een aantal grafieken uit het hiervoor genoemde boek maken dat aanschouwelijk. De herbouw van de infrastructuur was in 1954 grotendeels voltooid. De spoorwegen vormden de hoofdassen van het net. Vervoer ging per postzak, rechtstreekse zakken tussen plaatsen met intensief verkeer. Voor de kleinere plaatsen waren er zakken met bundels voor diverse betstemmingen. Bewerking vond tijdens het vervoer plaats. Reëxpeditie vond plaats in zogenaamde werkende treinen en trams. Maar ook de treinen gingen steeds sneller, de postbehandeling verschoof van de treinen naar de knooppunten waar expeditiekantoren werden ingesteld. Elders op deze site besteden we aandacht aan het grote aantal stationspostkantoren dat in die jaren werd gebouwd. In 1929 werd het nachtpostnet in gebruik genomen zodat samen met het dagpostnet overal in het land twee bestellingen mogelijk waren. Het was niet meer alleen “vandaag gepost, morgen bezorgd”; maar ook “’s morgens vroeg gepost, ’s middags besteld.” Kortom, de organisatie was groter en complexer geworden en afhankelijk van een complexe infrastructuur.

In dit licht doet een brief uit 1950, van de Hoofdirecteur Posterijen aan zijn inspecteurs, om vanaf mei alle belangrijke zaken betreffende de exploitatie maandelijks aan hem te melden wat potsierlijk aan. Hoe kan dit goed gaan als er niet eens een formulier voor ontworpen is?

De grote stappen naar districtsvorming

Maar laten we niet te min denken over de besluitvorming in de burelen aan de Kortenaerkade in Den Haag! Er is nagedacht. Op 25 februari 1952 stuurt de hoofdirecteur Posterijen een brief naar de Inspecteurs, de Postdirecteuren Amsterdam, Rotterdam en Den Haag en de Post en Telegraafdirecteur Utrecht. De brief begint met “Het ligt in de bedoeling de bestaande inspectie afdelingen en ongeclassificeerde kantoren t.z.t. zo veel mogelijk om te zetten in postdistricten.” Direct worden ook wat bezwaren genoemd. Zo is er in Utrecht een pt-kantoor en een inspectie. De afdeling ’s Gravenhage wordt opgeheven en het ressort bij andere districten gevoegd. Het is wel de bedoeling dat de districten een uniforme structuur krijgen. De volgende districten worden genoemd (in postale verkortingen) LW, GN, ZL,AH, RM (wordt MT!), HT,BD (wordt MDB), UT, HLM en de postkantoren te ASD, GV en RT. In de brief worden een groot aantal ressortswijzingen genoemd, bedoeld om de districten meer gelijk te maken. De hoofdirecteur wil het voorstel graag bespreken. Er zal in de periode daarna tussen de hoofdirecteur en de inspecteurs (en zeker ook onderling – met, als ik mag gokken, als belangrijkste vraag “wat betekent dit voor mij?” J. Vroonhof vond een reactie op de brief van 25 februari van de Inspecteur Groningen. Die heeft geen bezwaar. Voor hem verandert er niets aan zijn ressort. Hij waarschuwt voor districten met een groot verschil in omvang (ASD 3000, GV 2000 en RT 1800 man).

Op 8 oktober 1953 schrijft de directeur van het Postkantoor te Amsterdam (NZ Voorburgwal 182) een brief met nummer 43/12 en classificatie Geheim aan de Hoofdirecteur. Per telefoon heeft hij de opdracht ontvangen om de functionele organisatie van zo’n postdistrict Amsterdam te schetsen. Met de ogen van nu vind ik  dat hij er goed over nagedacht heeft. Jammer dat onder de brief alleen een onleesbare handtekening staat. Hij geeft af en toe een rake toelichting. Een inspecteur Buitendienst moet ook op de gebouwen gaan passen. En Acquisitiebeleid (zouden we nu Commercie noemen) moet ook van het hoofdkantoor gedelegeerd worden naar het district. De controle op alle kantoren moet overgaan naar de afdeling van een Administrateur.

In de stukken uit het Archief vinden we een brief van 12 maart 1953 die twee zaken fraai illustreert.

De brief komt van het Haagse Hoofd van het Bureau Posterijen Formatie en Arbeidsanalyse en is gericht aan de Inspecteur P&T te Zwolle.

We zien de bemoeienis tot in detail van de hoofdirectie. De inspecteur krijgt toestemmingom één hemp 1 (hemp betekent hoofdemployee – hemp 1 is nu schaal 7) als BK-trainer (?) in de Formatie op te nemen. Nieuw is dat bij BK-trainers meer op geschiktheid dan op rang wordt gelet, dus het opnemen in de formatie gaat zonder rangaanduiding.

Het tweede wat opvalt is hoe klein de staf van zo’n inspecteur is. Exclusief de directeur kent de formatie slechts 17 plaatsen (waarvan het rangniveau wordt gespecificeerd). Dat zou anders worden in de postdistricten.

Op 3 april 1954 gaat een kogel door de kerk. De directeur-generaal deelt mee aan de inspecties en directeuren dat zodra de Aanwijzingswet Staatsbedrijf PTT is gewijzigd door de Staten-Generaal, het Organiek besluit van 1949 zal worden gewijzigd en hij het voornemen heeft daarin de vorming van postdistricten vast te leggen. In drie inspecties is deze organisatievorm al ingeleid. Het is nog wel een proef. De afdelingsinspecteurs en de directeuren van Amsterdam en Rotterdam kunnen hun taak al als zodanig uitoefenen. Echt nieuw is dat de (voormalige) inspecteurs ook belast worden met het beheer van het post- en telegraafkantoor in hun standplaats. Indien de proef slaagt zullen nadere richtlijnen over de bevoegdheden worden vastgesteld. In een bijlage trefen we de lijst aan met de namen van welke hoofdkantoren onder welke inspectie gaan vallen.

De Vereniging van Hogere Ambtenaren der PTT heeft toch wat moeite met het besluit dat de inspecteurs ook kantoordirecteur in hun standplaats worden. In juni 1955 stelt de hoofddirecteur een brief op dat het besluit genomen is omdat zo het belang van publiek, dienst en personeel het beste zijn gediend. Iedereen is tijdig ingelicht en de (voormalige) directeuren mogen hun titel houden.  Ook houdt de hoofddirecteur er rekening mee dat de taakwaarde van de verschillende districtsdirecteuren niet gelijk is. M.a.w.: de vakbond voerde een achterhoedegevecht.