PTT dochters
Niet veel mensen staan er bij stil dat uit de PTT zijn – net als bij Philips – diverse bedrijven voortgekomen, die nu als zelfstandig bedrijf bestaan of onderdeel zijn van een groter geheel dan wel van het toneel zijn verdwenen. De PTT was een gigantisch gróót bedrijf. Op het hoogtepunt kende de PTT meer dan 120.000 werknemers. Geleidelijk krompen de rechtsopvolgers van de PTT door opsplitsingen en na 1989 door uitbesteding van activiteiten.
Het is een hoofdlijn, maar er was meer, veel meer! In eerdere artikelen behandelden we al de outsourcing van de arbodienst https://een-postgeschiedenis.jouwweb.nl/nieuwe-bijdragen-in-juni-2025/een-uitstapje-naar-een-andere-tak-van-sport en de bedrijfsveiligheidsdienst https://een-postgeschiedenis.jouwweb.nl/interviews/chris-spanjaard-de-laatste-voorlindenaar .
Hierna in vogelvlucht een stukje bedrijfsgeschiedenis.
Het bovenstaande plaatje afkomstig van Wikipedia geeft een tijdlijn van de belangrijkste opsplitsingen.
Het Conservatorium Hotel op de hoek van de Van Baerlestraat en de Paulus Potterstraat, eens het hoofdkantoor van de RPS, daarna conservatorium, stamt uit 1919. foto Wikipedia
Tusen 1962 en 1969 werd aan het Postgirogebouw aan de Velperweg in Arnhem gewerkt. Onder het gebouw in 2015. We zien dat het een ING gebouw is.
De Postbank
De belangrijkste is toch wel de Postbank, nu onderdeel van ING. Hoe zat het ook al weer?
In 1881 richtte de overheid de Rijkspostspaarbank (= de RPS) op. Onder andere bekend van de zilvervloot spaaracties. De bank werd opgericht met de bedoeling het sparen door arbeiders te bevorderen. Omdat de bank een kantorennet nodig had werd de bank organisatorisch ondergebracht bij de PTT, die immers met de postkantoren over zo’n netwerk beschikte.
Het hoofdkantoor van de RPS stond in Amsterdam aan de van Baerlestraat hoek Paulus Potterstraat, hartje Amsterdam. Vlak bij het Museumplein. In dit monument vind je nu het Conservatorium hotel, zo te zien van de luxe klasse. De naam van het hotel wijst ook op de functie die het gebouw heeft gehad nadat de RPS er uit was getrokken.
In 1977 werd de RPS samen onder gebracht in de Postgiro/RPS en het hoofdkantoor werd verplaatst naar gebouw de Leeuwenburg, vlak bij het Amstelstation. In 1979 kwam de gemeentegiro Amsterdam erbij en nadat het bedrijf geprivatiseerd werd in 1986 fuseerde het met de Nederlandse Middenstandsbank tot de NMB Postbankgroep in 1989. Later werd het ING, dat we nu kennen als een van de grootste banken van Nederland.
Het andere deel van de Postbank was dus de Postcheque – en Girodienst (PCGD), die verantwoordelijk was voor het giroverkeer in Nederland. De banken hadden een eigen girobankcircuit hadden opgericht. Nederland had toen twee gescheiden betaalcircuits. Wie herinnert zich niet de bankoverschrijvingen, die in een bankenvelop moesten of naar het betalingsverwerkingskantoor gingen of naar Arnhem of naar Den Haag. De administratie voor de wijzigingen zat in Leeuwarden.
In Den Haag lag de oorsprong van de PCGD, opgericht in 1918 en vrijwel onmiddellijk gehuisvest aan het Spaarneplein in een prachtig gebouw dat we in een eerder artikel al hebben behandeld. Een creatie van rijksbouwmeester Knuttel geopend in 1924.
De PCGD was om dezelfde als de RPS bij de PTT beland, stortingen en uitbetalingen deed je aanvankelijk in het postkantoor. Wie kent nog de slagzin, “Giroblauw past bij jou “. (Zie: https://www.youtube.com/watch?v=Z_fJI851yKo)
Het grootste deel van alle giromutaties werden verwerkt in Arnhem. Tussen 1962 en 1969 verrees aan het Velperplein een fors kantoor met de latere bijnaam de girokolos. Architect was bureau Van den Broek en Bakema. Veel jonge mensen vonden daar een baan en maakten al vroeg kennis met moderne automatisering. Het gebouw werd ook wel de grootste jongeren sociëteit van Arnhem genoemd.
Links: In het kader van banenspreiding in Nederland werd het derde Girokantoor in Leeuwarden geopend in mei 1975. Vanaf 1971 werkten overgeplaatste medewerkers uit Arnhem in tijdelijke gebouwen. Het werd een 'zwevende toren' (wegens ruimtegebrek) van beton ontworpen door architect Abe Bonnema, naar eigen zeggen een "hardcore functionalist". In en op het kantoor zijn veel kunstwerken van Marte Röling te vinden. Bron: Abe Bonnema Stichting via RCE
Links en onder: een beetje gironostalgie
Links en boven het Haagse kantoor van de PCGD aan het Spaarneplein. Een creatie van architect Knuttel.
De Dienst Omroepbijdragen (de DOB)
De dienst werd in 1940 opgericht nadat besloten werd dat iedere bezitter van een radio daarvoor luistergeld diende te betalen. Niet de omroepen zelf maar de PTT kreeg de opdracht deze gelden te innen. Iedere burger die een radio had moest bij de radio een betaalbewijs bewaren. In de jaren 50 toen de tv’s kwamen werd er kijkgeld aan toegevoegd en betaalde je luister- en kijkgeld, of zoals het later heette een omroepbijdrage. De PTT handhaafde door handhaafde met opsporingsambtenaren langs de weg, om zwartkijken te voorkomen.
De omroepbijdrage werd afgeschaft in 2000 en de publieke omroep wordt nu betaald uit de belastingopbrengsten. Voor interessante achtergrond info zie: https://nl.wikipedia.org/wiki/Kijk-_en_luistergeld#:~:text=Afschaffing%20van%20de%20omroepbijdrage,-Tijdens%20de%20formatie&text=Met%20ingang%20van%201%20januari,verhoogd%20met%201%2C1%20procentpunt.
Het bedrijf heeft langere tijd kantoor gehouden aan het Spaarneplein in Den Haag, het gebouw hierboven.
Dr. Neher Laboratorium
In 1946 opgericht met de bedoeling de telefoon-, de post- en de girodienst te ondersteunen bij het introduceren van nieuwe technieken. DNL is een enorme steun geweest bij de mechanisering van de postfabrieken, bij het handschriftlezen zoals de girooverschrijving formulieren en de handgeschreven brieven. Het was een instituut van knappe koppen waar menig “Willie Wortel “ een loopbaan is gestart.
Het gebouw stond in Leidschendam, het ontwerp was van Van Embden en geopend in 1955.
Later is een deel van het DNL bedrijf verkocht aan Philips en andere onderdelen kwamen terecht bij TNO in Delft. Het gebouw wed gered door er een herontwikkelingsproject van de maken. De “lelijke panden” werden gesloopt. Elders op deze site hebben we aandacht besteed aan de ontwikkelingen geëntameer door het DNL. Wikipedia heeft zelfs een lemna DNL https://nl.wikipedia.org/wiki/Neherlaboratorium
De middenvleugel met de 50 meter hoge toren bleef behouden in Leidschendam
De logo's van genoemde organisaties. "TPG" als voorvoegsel was maar tijdelijk
Het TKP
Deze informatie is ontleend aan de website van het TKP.
Sinds de verzelfstandiging van de PTT in 1989 hebben Post en Telecom eigen pensioenfondsen. Beide fondsen zijn nu druk bezig om de overstap te maken naar het nieuwe pensioensysteem. Voorheen waren de PTT-ers pensioenverzekerd bij het ABP, die ook alle administraties verzorgde. In 1989 was er daarmee behoefte aan een eigen pensioenadministratie kantoor. Dat werd het nieuw opgerichte bedrijf TKP (TPG KPN Pensioenfonds) gevestigd in Groningen in een gebouw naast de Borg, het toenmalige (officiële) hoofdkantoor van KPN. Het bedrijf heeft zich heel succesvol ontwikkeld, maar niet meer onder de vlag van de oprichters. In 2003 gaat het bedrijf over naar Aegon en wordt aldaar een zelfstandige unit. Ondernemingspensioenfondsen en ook bedrijfstakpensioenfondsen brengen hun administratie onder bij TKP. Recent werd Aegon in Nederland ondergebracht bij A.S.R. Het is nu een van de grootste pensioenuitvoerders van Nederland. Zie https://www.tkppensioen.nl/over-tkp/dit-is-tkp Voor de volledigheid: we hebben het hier over de uitvoeringsorganisatie. Bestuur en staf van Pensioenfonds PostNL zijn gevestigd in Driebergen.
Voor degenen die de geschiedenis van de PTT koesteren was het een pijnlijk afscheid van een prachtig pand met een schitterende collectie
Het Postmuseum
In 1929 richtte de PTT een bedrijfsmuseum op. Het Nederlands Postmuseum, later PTT museum, gevestigd aan een speciaal daarvoor verworven pand aan de Zeestraat 82 in Den Haag. Om de hoek bij wat destijds het Hoofdbestuur heette met vestgingen aan de Kortenaerkade. Zowel de geschiedenis van Post als van Telecom werd er tentoongesteld. Bijvoorbeeld één van de eerste sorteermachines werd er uitgelegd. Bij de verzelfstandiging van de PTT in 1989 werd ook het museum verzelfstandigd en verder onder de naam Museum voor Communicatie. De founding fathers zaten in de Raad van Toezicht en droegen bij in de kosten. Uiteindelijk hield dit geen stand en in 2019 nam Beeld en Geluid het museum over. Het begin van het einde. In 2024 volgde sluiting van de vestiging Den Haag en werd de collectie overgebracht naar (het depot) Hilversum.
Zie: https://een-postgeschiedenis.jouwweb.nl/reis-door-de-tijd/musea/het-postmuseum-aan-de-zeestraat
Het naambordje aan de gevel in 1982
De Rijksautomobielcentrale (de RAC)
Op de website van de “stichting haags industrieel erfgoed” wordt de levensloop van de Rijksautomobiel centrale beschreven.
Oorspronkelijk in 1916 opgericht als Rijwielherstelinrichting, die werd ondergebracht bij de Centrale Werkplaats van de PTT in de Binckhorst van Den Haag. Het gebouw van de CWP staat er nog steeds en hebben we een eerder bezoek aan Den Haag al beschreven. Er komen meer auto’s, waarmee een verhuizing naar een garage nodig wordt. Dat wordt de 1e van der Kunststraat in Den Haag. De naam RHI verandert in 1936 tot RAC, Rijksautomobiel Centrale. Na een moeizame periode in de oorlog stijgt het aantal te onderhouden voertuigen fors. De RAC valt onder de PTT, maar werkt voor de gehele rijksoverheid, met uitzondering van het leger. Het volume groeit gestaag, zie de situatie in 1983.
In 1989 is het einde oefening, de RAC wordt verkocht aan ABN-AMRO en ondergebracht bij Autolease Holland. In 1990 wordt de werkplaats gesloopt. De rest van het complex wordt gekocht door de gemeente Den Haag en krijgt na een aantal verbouwingen een volledige nieuwe bestemming, vooral in de hoek van de sport.
Zie ook:
https://een-postgeschiedenis.jouwweb.nl/interviews/chris-spanjaard-de-laatste-voorlindenaar
en
https://een-postgeschiedenis.jouwweb.nl/interviews/ben-damhuis-een-zeer-afwisselende-loopbaan
De Dienst Kunst en Vormgeving
Dit onderdeel van de voormalige PTT was verantwoordelijk voor de ontwikkeling en handhaving van de bedrijfsstijl, de vormgeving en de kunst. De eerste naam na 1945 was Dienst Esthetische Vormgeving. In 1989 werd het Dienst Kunst- en Vormgeving. De grote man daar tussen 1976 en 1995 was Ootje Oxenaar (1929), die naast zijn baan bij de PTT en erfopvolgers buitengewoon hoogleraar was aan de TU Delft in het vak visuele communicatie. Hij maakt ook ontwerpen voor postzegels als de nood aan de man was, en ook ontwerpen voor bankbiljetten. Denk aan de Vuurtoren en de Zonnebloemen. Bij de splitsing tussen Post en Telecom ging de hele afdeling naar KPN, maar bleef voorlopig ook voor Post werken. De “macht” van de afdeling taande echter. In 2002 viel het doek voor de afdeling bij KPN en stopte men met aankopen.
T.g.v. een tentoonstelling in De Beyerd Breda verscheen in 2006 een herdenkingsboek
Maak jouw eigen website met JouwWeb