De onmisbare postcode - deel 1

Inleiding

We gebruiken allemaal elke dag postcodes. We gebruiken ze om brieven te posten of formulieren online in te vullen. Ontwikkelaars gebruiken ze om locatie gebaseerde taken op te lossen of apps te bouwen. Maar wat is een postcode precies? Is het anders dan een ZIP-code? Verschillen ze van land tot land?

Een postcode is een reeks cijfers, of letters en cijfers, die wordt gebruikt voor het sorteren van post. Postcodes werden voor het eerst geïntroduceerd in 1857 in Londen, om de stad in tien districten te verdelen en de postbezorging te vergemakkelijken.

Er zijn wereldwijd veel verschillende postcode-indelingen. Laten we eens nader kijken naar enkele van de meest voorkomende postcode-indelingen die tegenwoordig worden gebruikt.

In de VS en op de Filippijnen gebruiken ze de term  ZIP-code. CAP is een Italiaanse postcode (het staat voor "codice di avviamento postale" of postexpeditiecode). Ierse postcodes worden Eircodes genoemd. Elk huis heeft een eigen code, er zijn namlijk ook veel straten waar de huizen geen nummers hebben. In India maakt de postdienst gebruik van een postindexnummer of PIN. Postal Code is de meest populaire term in Canada en in veel Engelstalige landen zegt men gewoon ‘postcode’.

Het meest voorkomende postcodeformaat is numeriek. Sommige plaatsen gebruiken echter een alfanumeriek postcodesysteem, waaronder Argentinië, Canada, het VK, Brunei, Malta en Nederland. Alfanumerieke systemen maken het mogelijk om veel meer adressen op één plek te coderen, omdat je meer variaties kunt bouwen met letters en cijfers samen, dan met cijfers alleen.

Het begin in Nederland

Een eerste studie naar de invoering van postcodes in Nederland begon in 1970 met de invoering van de FBA-code. Deze code, bestaande uit vier cijfers, werd gebruikt door bedrijven die gebruik maakten van frankering bij abonnement (vandaar de afkorting) en die de post gesorteerd aanboden. De FBA-code werd niet gepropageerd voor het gewone publiek, maar de mensen kenden de eigen FBA-code natuurlijk wel, de code stond immers op veel ontvangen poststukken. Sommigen schreven de FBA-code op hun brieven, denkend dat dat door het postbedrijf op prijs werd gesteld.

In EW in 2020 (1) lazen we een interessant artikel over de start van de postcode. “In het Dr. Neher Laboratorium - de PTT-proeftuin in Leidschendam waar ook de ZEBRA, een van de eerste computers van Nederland – gebouwd was, hadden ze al uitgedokterd dat computergestuurde machines de postsortering konden overnemen. Aan de hand van streepiescodes met adresinformatie wisten die machines waar de post naartoe moest. Die machines 'lazen' streepjes, maar nog geen letters en cijfers, laat staan als die op een envelop waren gekrabbeld. Aan het begin van de keten moesten daarom mensen de adressen vertalen naar de streepjestaal. Om te voorkomen dat die postbeambten complete adressen zouden invoeren of alle bijhorende codes moesten kennen, kreeg het team de opdracht om een simpele code te bedenken die Nederlanders zelf konden toevoegen aan hun adres. Die code konden de ambtenaren snel invoeren in printers die er streepjescodes van maakten.”

De FBA-code voldeed echter niet, die bleef te grof. Even werd gedacht aan de koppeling aan het telefoonnummer. Maar wat doe je dan met een geheim nummer? Een code bestaande uit negen cijfers bleek lastig te onthouden.   Na een zoektocht bestaande uit een blik op buitenlandse codes, onderzoek onder het publiek en eigen gezond verstand werd gekozen voor de nu nog gebruikte code bestaande uit vier cijfer en twee letters. In 1977 moesten de bedrijven “om”. Dat wil zeggen al hun adressenbestanden verrijken met de postcode. Een jaar later moest het publiek om. Miljoenen postcodeboeken (elk van 1400 pagina’s) vonden hun weg naar het publiek. Men kon het gratis op het postkantoor ophalen. Voor nieuwe straten verscheen er periodiek een aanvulling.  Zo leerde men elke postcode zelf opzoeken. Er was een enorm marketingbudget. Men koos zelfs voor een eigen huisstijl (met karteltjes) ontworpen door René van Raalte met Studio Dumbar. Elke Nederlander kreeg ook een brief thuis. Het publiek moest wennen, maar na een jaar kende men de eigen postcode. In 1988 was 97,5% van de adressen op enveloppen voorzien van een postcode. Er waren gratis enveloppen met briefkaarten verkrijgbaar om familie, kennissen en anderen de postcode te laten weten. Ze konden portvrij worden verzonden.

Uiteraard was er ook een “Komitee Anti Postkode” die de actie beschouwde als ‘kompjoeterterreur’.

De Nederlandse Postcode

De Nederlandse postcode bestaat uit vier cijfers, een spatie en twee letters. Dit geeft een postcode de vorm: 1234␣AB. De cijfers geven de stad, het dorp, de buurt of wijk aan, de letters zijn specifieker en geven de straat of een deel daarvan aan.

Een postcodegebied (de vier cijfers) ligt nagenoeg altijd binnen één gemeente, dus als een dorp of buurtschap op een gemeentegrens ligt, heeft het gewoonlijk meer dan één postcode. Het komt sporadisch voor dat twee plaatsnamen de cijfers van hun postcode gemeen hebben. In enkele gevallen, bijvoorbeeld door grenswijzigingen van dorpen of gemeenten sluit de praktijk niet meer naadloos aan bij deze beoogde eenduidigheid. Om praktische redenen worden dan vaak bestaande postcodes gehandhaafd. Er zijn overigens ook cijfercombinaties die maar één straat aangeven. Gemiddeld hebben 25 woningen één postcode.

Bij de start ging PTT Post een nauwe samenwerking aan met de (toen) 850 gemeenten. Alle woonplaatsen en wijken werden zo efficiënt mogelijk ingedeeld voor de postbezorging. De eerste twee cijfers geven de regio aan, de laatste twee een plaats of wijk, de letters verwijzen naar een straat of deel van een straat.

Soms komen er binnen één postcode twee straatnamen voor, maar dan altijd zo dat de huisnummers verschillen. Nederlandse adressen volgen het volgende stramien:

Naam/straatnaam huisnummer/postcode (twee spaties) PLAATSNAAM

dus bijvoorbeeld: Stadhuis van Zwolle/Grote Kerkplein 15/8011 PK  ZWOLLE

De combinatie van postcode en huisnummer is uniek. In beginsel is voor adressering van post dus niet vereist dat de plaatsnaam of de straatnaam worden vermeld, al was dit wel zo makkelijk voor de postbezorgers. Deze eigenschap is bijzonder: lang niet alle postcodestelsels zijn zo gedetailleerd als het Nederlandse. In veel andere landen (bijvoorbeeld België, Frankrijk en Zwitserland) geeft een postcode alleen maar een stad of stadsdeel aan.