POST 65 MONUMENTEN

Wat is Post 65?

Op de site van de Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed vinden we een toelichting op Post65 (https://www.cultureelerfgoed.nl/onderwerpen/post-65-erfgoed).

“Een flink deel van onze leefomgeving is gebouwd na 1965: woningen, kantoren, winkelcentra, kerken, recreatiegebieden, scholen, kunst in de openbare ruimte, et cetera. Het is verweven met onze geschiedenis en bepaalt onze persoonlijke en gezamenlijke identiteit. De gebouwen en complexen uit de periode 1965-1990 vragen nu echter om renovatie, aanpassing en verduurzaming. Daarom is het van belang dat de betekenis van dit (toekomstige) Post 65 erfgoed wordt erkend en dat we er zorgvuldig mee omgaan.

In 2023 heeft voormalig staatssecretaris Gunay Uslu de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE) daarom de opdracht gegeven om een aanwijzingsprogramma voor de periode 1965 – 1990 op te starten. Aanleiding hiervoor was de Verkenning Post 65 die de RCE tussen 2017 en 2021 heeft uitgevoerd. Vanwege de grote ruimtelijke opgaven waar Nederland anno nu voor staat en de impact daarvan op het erfgoed, is door de staatssecretaris besloten dat een aanwijzingsprogramma Post 65 nu nodig is. Post 65 erfgoed kan zo een positieve en inspirerende rol spelen in die transitie waar we de komende jaren mee te maken krijgen.”

Binnen het programma wordt hard gewerkt aan kennisverwerving en bewustwording. Uiteindelijk moet er een lijst komen van te beschermen monumenten. Dat kunnen ook landschappen zijn of zelfs parkeerterreinen.

De periode 1965-1990 was buitengewoon dynamisch. Er ontstonden nieuwe fenomenen als bloemkoolwijken, tuincentra en woonboulevards. Nieuwe steden in de Flevopolders, groeikernen.  In die periode zijn 25% van de Nederlandse woningen van nu gebouwd. De meeste Nederlanders zijn in woningen uit die periode opgegroeid. En niet te vergeten: elke zichzelf respecterende plaats wilde een theater of een cultureel centrum. De eerste moskeeën werden gebouwd.

Wat moet behouden blijven?

De meeste mensen houden niet zo erg van de gebouwen uit die periode. Slecht en lelijk materiaal werd gebruikt. Zoals Trespa platen en grindpanelen. Veel is ook al gesloopt of gerenoveerd. De Rijksdienst benadrukt dat ook alledaagse objecten en gebieden behouden zouden moeten blijven. Mooi of lelijk is dan niet echt een criterium, representativiteit wel.

Post in Post 65?

Er is toch ontzettend veel gebouwd door en voor Post tussen 1965 en 1990. Het waren jaren van grote veranderingen en soms onstuimige groei. Tot 1989 viel Post nog onder de overheidsvlag en telden (misschien?) niet de harde eisen van de markt waar de PTT zicht na 1989 geleidelijk invoegde.

Uit onze eigen (onvolmaakte) inventarisatie blijkt dat er tussen 1960 en 1990 zo’n 130 gebouwen zijn gebouwd voor Post (dit is inclusief een aantal panden die naar Postkantoren BV gingen bij de vorming van de business unit Postkantoren in 1992).

We raadpleegden ook Nikaj van Hermon. Nikaj is de man bij PostNL die verantwoordelijk is voor het vastgoed van PostNL. Hij telt 72 panden die tussen 1965 en 1990 voor Post gebouwd zijn. Zijn toelichting luidt als volgt:

“De gebouwen die in die tijd neergezet zijn waren in mijn ogen nogal functioneel. Veel zijn inderdaad gesloopt. De meest recente verkoop uit die lijst is die van Geldrop Molenstraat 2 en die is wel uit die periode. Een monumenten club heeft getracht die op de lijst te krijgen (weliswaar gemeentelijk) maar is uiteindelijk niet gelukt met diverse bezwaarrondes aan toe. In de bijlage wel een recentelijk cultureel erfgoed onderzoek daarvan. Dat is toch vaak ook leuk om te lezen. De gemeente heeft het pand aangekocht en gaat het toch her ontwikkelen naar appartementen. Een gebouw uit deze lijst die een rijksmonument status zou halen lijkt me niet echt aan de orde, maar dat is nogal subjectief.”

Maar mooi en indrukwekkend zijn niet de enige criteria voor een gebouw om een monumentenstatus te krijgen. We willen ook niet betweterig overkomen, maar een zuiver voorbeeld van de brutalistische stijl, de kantoortoren bij het EKP Groningen aan de Achterweg 1, is afgebroken. Was hij blijven staan, dan hadden we hem nu genomineerd.

Zijn er kandidaten?

Maar welke gebouwen zouden dan wel in aanmerking komen?

Nikaj noemde Molenstraat 2 in Geldrop. Op verzoek van PostNL maakte Leon Sebregts een rapport. “Cultuurhistorische verkenning en waardestelling voormalig postkantoor Geldrop (dd. 31 jan. 2023)”. Als ik het mag samenvatten: Het is een markant, karakteristiek en beeldbepalend gebouw. In 1972 in gebruik genomen, in de jaren tachtig verdween de sortering naar andere plaatsen, in 2006 werd het pand gesloten. Daarna is het vele jaren verhuurd en gebruikt als galerie. Het is ontworpen door bureau Magis-Witlox. Het gebruik van banden van grindbeton was typerend voor dit bureau. Het ontwerp is een standaardontwerp van de Centrale Afdeling Gebouwen van de PTT. Het kantoor in Deurne was een voorloper (nu staat hier een appartementengebouw). Het kan goed vergeleken worden met het postkantoor in Helmond. Nu een culturele broedplaats zie: https://www.kunstinzicht.nl/kunst/adres/17168/post5700-culturele-broedplaats.html.

Kortom: onbegrijpelijk dat de gemeente het niet op zijn merites wist te waarderen. Zie ook: https://post65.nl/voormalig-postkantoor-geldrop/

Heel modern oogt in Venlo het pand uit 1989 aan de M. Dammeweg 35. Zou iemand hiervoor warm kunnen lopen?

Een volgende stap is het bekijken van de kantoren die we al op onze eigen website besproken hebben. Wat er bij ons uitspringt zijn de gebouwen van architect Gunnar Daan. Zie: https://een-postgeschiedenis.jouwweb.nl/architectuur-en-kunst/architectuur/de-postkantoren-van-architect-gunnar-daan.

Twee kantoren zouden in aanmerking kunnen komen. Beide zouden we willen karakteriseren als “gewoon”, maar toch heel bijzonder en vooral passend in de tijdgeest. 

Leechein 1 in Akkrum. Dit voormalige postkantoor werd gebouwd tussen 1983 en 1985. Kenmerk is het hele grote hellende dak. Gunnar Daan beschreef het “met een telefooncel als stabiele drager”. Die telefooncel is nu weg (de meeste andere cellen in Nederland overigens ook). Op het adres is nu een kledingzaak gevestigd. Streetview heeft een opname uit 2016.

De andere creatie van Daan is Kerkstraat 39 in Buitenpost. Het stamt uit 1988. Een foto op streetview uit juni 2018 laat zien dat hier toen Fritech Personeelsdiensten is gevestigd. Op de website https://www.planviewer.nl/adressen/adres/0059200000862451/buitenpost-kerkstraat-39 lezen we dat de oppervlakte van het perceel 212m2  is. De bestemming is kantoorfunctie. Het blauwe vlak aan de gevel zou wel weer naar oranje overgeverfd moeten worden. De witte stenen zijn wel echt jaren tachtig.

Joop Poley bouwde dertien postkantoren in Zeeland en West-Brabant. Waren ze bijzonder? Wel nee! Als ik eerlijk ben stonden dit soort van kantoren in alle kleine plaatsen in Nederland. Hij bouwde ze tussen 1972 en 1982. Wel typisch, het jaar daarop 1983 werden in Nederland de eerste geldautomaten geïnstalleerd. Het begin van de neergang van de postkantoren. Kijk naar de foto’s, naar de vloer, het lokettenfront, de telefooncel. Dit model postkantoor was gewoner dan gewoon. Ik stel mij voor dat iemand naar Zeeland reis en uitzoekt wel kantoor nog het meest authentiek is. Als dit kantoor niet op de lijst Post 65 kan komen, dan stellen we restauratie voor en opname in de collectie van het Nederlands Openluchtmuseum Arnhem.

Zie: https://een-postgeschiedenis.jouwweb.nl/architectuur-en-kunst/architectuur/de-zeeuwse-postkantoren-van-architect-joop-poley