Post in Rotterdam – geschiedenis en monumenten deel 1

Groei en nieuwbouw aan de Blaak

In de tweede helft van de negentiende eeuw, groeide de stad, de nijverheid met als gevolg dat de hoeveelheid post sterk groeide. Ook werden er nieuwe diensten ingevoerd zoals de pakketpost en de dienstverlening voor de Rijkspostspaarbank. Het aantal personeelsleden groeide. In 1862 bedroeg dit aantal  48 (leiding, kantoorpersoneel plus bestellers), in 1872 66, in 1883 164 medewerkers! Tussen 1860 en 1851 groeide het briefverkeer met 155%. Tussen 1870 en 1860 met 77%. Een groei die zich daarna  doorzette.

“Huis, pakhuis en erve, staande en gelegen aan de Noordzijde van de Wijnhaven op den Westhoek van de Waterkoninginnesteeg” waren op 29 mei 1797 gekocht voor en ten behoeve van den Lande van Holland om hier een postkantoor te vestigen. Maar dit pand was begrijpelijk in de loop der tijd veel te klein geworden.  Er moest een nieuw postkantoor gebouwd worden waarin teven de telegraafdienst ondergebracht kon worden.

In 1871 vond de aanbesteding plaats. Het zou een geheel vrijstaand gebouw worden met de kortste zijde van 42 meter naar de Noord- en Zuidblaak gekeerd. Twee zijden werden 48 meter lang. De vierde zijde zou komen aan een ruim plein dat zou worden aangelegd tussen het Beursgebouw en de huizen van de Zuidblaak. De ingang  in het midden van de oostelijke gevel zou 2,5 meter breed worden. Langs twee portalen komt men in een 15 meter lange vestibule. De begroting, inclusief fundering en verwarming bedroeg f 358.700. De bouw duurde vier jaar. Op 6 september mocht directeur Sweerts de Landas Wyborgh zijn nieuwe kantoor in gebruik nemen. In dit panden waren nu niet alleen het post- en telegraafkantoor gehuisvest, maar ook het stadshypotheekkantoor en de ambtswoningen voor post- en telegraafdirecteur (met resp. 12 en 8 kamers).

Kinderziektes heb je natuurlijk altijd bij een nieuw gebouw. Men was bijvoorbeeld de eigen brievenbus vergeten. Veel irritanter was dat men jaren kampte met tocht in het gebouw. Niets leek te helpen. Veel erger was het dat het gebouw al snel weer te krap bleek. Ook al werden de ambtwoningen erbij betrokken en werden bijgebouwen geopend. Het bleef te krap met als gevolg dat men al snel (in 1903) weer dacht aan nieuwbouw. Vele plekken passeerden de revue. Raad, Kamer van Koophandel en Post konden het ook niet eens worden. Spontaan ging ook de burgerij grond aanbieden voor nieuwbouw.

Op weg naar de Coolsingel

 In 1905 staakte men de planvorming, maar in 1909 ontstonden er plannen om een nieuw stadhuis en een nieuw postkantoor te bouwen aan de Coolsingel. Dat leidde er toe dat Rijksbouwmeester Knuttel in 1911 aan de directeur van het postkantoor een set bouwtekeningen kon sturen. In september 1915 ging de eerste van de 5500 palen de grond in. De bouw vorderde traag, buiten Nederland woedde er een Wereldoorlog dus het was lastig om aan materialen te komen.  In de nacht van 23 op 24 april 1923 was het gebouw klaar en verhuisde men van Blaak naar Coolsingel. De kosten waren zonder de grond f 5.377.958.

Omdat het stadhuis een prominentere plek moet hebben, wordt het postkantoor enkele tientallen meters naar achter neergezet. Daarmee wordt het tegenovergestelde bereikt: het postkantoor krijgt een soort voorplein, waardoor veel mensen vinden dat het een veel statigere uitstraling heeft dan het stadhuis.

Het gebouw kende een zogenaamde Paternosterlift. De telefooncentrale kwam pas een jaar later omdat de firma Ericsson het wel heel erg druk had. Op enig moment was het de grootste telefooncentrale van Europa.³⁾⁴⁾

Het gebouw was 70 m breed, 82 m diep en 28 m hoog. De grote hal met de loketten mat 40 bij 22 meter. De namen verbonden aan het ontwerp zijn architect Bremer, de indeling is ontworpen door Teeuwisse, toen adjunct-bouwmeester onder rijksbouwmeester Knuttel. De imposante hal is ontworpen door J.Huisman. Het beeldhouwwerk aan de gevels en in de hal is van de hand van Van Lunteren.

Tijdens het bombardement op 14 mei 1940 kreeg het gebouw een viertal voltreffers te incasseren. Maar als een van de weinige gebouwen in het centrum bleef het gebouw wel overeind staan. Onder het gebouw was een grote schuilkelder waar veel eerste hulp werd verleend aan de slachtoffers van het bombardement. Wel raakte een groot deel van de aanwezige post verloren of werd beschadigd. Het postkantoor in Den Haag verleende assistentie bij het oplossen van deze problemen. Zo snel mogelijk werd de normale dienstuitvoering weer hersteld tot de oorlogsomstandigheden dit ook moeilijk maakten.

Na de oorlog kon het hoofdpostkantoor aan de Coolsingel snel weer hersteld worden – maar het werd al snel weer te klein.  Wat te doen?

Een districtspostkantoor aan het Delftseplein

Al voor de oorlog bestonden er plannen om aan het spoor een groot sorteercentrum te bouwen. Na de oorlog dacht men al voorzichtig aan afbouw van het werkend vervoer, aan speciale laad- en losperrons voor de treinen. Dat betekende dat er meer ruimte voor het sorteren en stempelen van de post nodig was, liefst aan het spoor. Ook vroeg de (prille) automatisering ruimte. Kortom: de logistieke structuur van de post veranderde totaal. In combinatie met het ruimtegebrek aan de Coolsingel werd gedacht aan nieuwbouw. Landelijk werd het land verdeeld in twaalf postdistricten (in 1955) . Elk district kreeg een eigen sorteercentrum (expeditieknooppunt).

Op 4 juni 1955 werd naast het Centraal Station de eerste paal geslagen voor het districtspostkantoor Rotterdam. In september 1959 kwam dit twaalf verdiepingen hoge gebouw gereed. In dit gebouw zetelde de districtsdirectie, waren de sorteer- en expeditieafdelingen gevestigd, de afdeling voor de bestelling in het centrum en de aan- en afvoerfaciliteiten. Aan de voorzijde voor de postauto’s, aan de achterzijde voor het spoor. De opening was feestelijk. Op 22 september 1959 trok een postkoets met opschrift "directie" van het oude districtspostkantoor aan de Coolsingel naar het Delftseplein. Daarachter kwam een verhuisstoet met modernere wagens en een dubbele rij leerling bestellers. De Koninklijke Rotterdamse Postharmonie speelde.

Wordt vervolgd in deel 2

Onder deel 2 vindt u ook de voetnoten.

De foto’s zijn deels eigen productie. Verder ontleend aan de genoemde bronnen, Wikipedia, het Stadsarchief Rotterdam en websites met ansichtkaarten.