De postkantoren in Indonesië uit de koloniale tijd Deel 1
In onze bijdragen aan deze website vertellen we iets over het bedrijf PostNL en de voorgangers. Met speciale aandacht voor de postgebouwen uit de oude tijd. Voor het eerst maken we nu een flinke stap over de grens.
Nederlandse architecten ontwierpen niet alleen postkantoren hier te lande, maar ook in de voormalige koloniën. Dus we besloten een poging te wagen erfgoedpostkantoren in Indonesië op te sporen. Normaal wagen we er ook een reisje er naar toe aan, maar dit keer moesten we het doen met geschiedenisboeken (met name vijf delen History of Posts & Telecommunications in Indonesia). We beschrijven eerst in het kort Indonesië en de Indonesische Postdienst. Daarna bespreken we het Nederlandse erfgoed en zoomen we in op de postkantoren.
Voor Gerard is dit ook een "terug in de tijd" ervaring. In de jaren tachtig maakte hij in het kader van een project van het toenmalige Nepostel een lange reis naar en door Indonesië. Doel was het plannend vermogen van de organisatie te verbeteren. Heel wat kantoren die we op de site gaan bespreken heeft hij van binnen gezien.
Het was ook een goede test hoe ver we met Artificial Intelligence konden komen. Daar kunnen we bij dit soort bureaustudies niet meer zonder, lijkt het wel. Op de kaart hieronder ziet u de ligging en de omvang van dit eilandenrijk. (Bron: CIA map 2002)
Het land Indonesië
Het is een enorm groot land qua oppervlakte, de vijfde in de wereld. Op dit moment wonen er 280 miljoen mensen. De hoofdstad is Jakarta (op het eiland Java), met bijna 11 miljoen inwoners is dit de grootste stad. Hoewel, de stad is enorm verstopt vanwege verkeersdrukte en overbevolking. Bovendien zakt de stad langzamerhand weg de zee in. De regering heeft daarom besloten een nieuwe hoofdstad te bouwen op Kalimantan (in de Nederlandse tijd heette dit eiland Borneo). Die stad krijgt de naam Nusantara. Regeringsambtenaren gaan de komende jaren verhuizen van Jakarta naar Nusantara. Een afstand van 1200 tot 2000 km, afhankelijk hoe je rijdt, vaart of vliegt. (Ter vergelijking: de afstand De Haag – Groningen is 240 km).
Het merendeel woont in één van de steden . De grootste qua inwoneraantal ziet u in de tabel links. (Bron: Wikipedia)
De nationale postdienst
De enorme omvang van het land is uiteraard een grote uitdaging voor de nationale postdienst. Het nationale postbedrijf heeft de naam PT Pos Indonesia (Persero)
Het voormalige hoofdkantoor van PosInd Pusat in Bandung
Het nieuwe hoofdkantoor in Bandung
"Persero" is een afkorting van "Perusahaan Perseroan," , een "Naamloze Vennootschap". In de loop der tijd is de structuur gewijzigd. Aanvankelijk was de Postdienst een deel van de overheid, toen een overheidsbedrijf (Perum Pos dan Giro ) en sinds 1995 dus een NV. Volledig in handen van de overheid, dat nog wel.
De hoofdactiviteit is wat wij hier “vandaag gepost, morgen bezorgd “ noemen, daar heet het Pos Aja (= post het maar).
Links ziet u het nieuwste logo , Daaronder het logo dat voor een aantal jaren terug is gebruikt.
Hieronder het organigram van PT Pos Indonesia. Daar weer onder een overzicht van de producten en de logo's van de apps van POSIND.
Het moederbedrijf heeft volledig controle over de tak Logistiek en is eigenaar van de vastgoedtak (Pos Properti) en voor ruim de helft van PT Pos Finansial, dat lijkt weer op de toenmalige joint venture (PK BV) van de Nederlandse Post en de Postbank.
Als voormalig financieel directeur kon Gerard het niet laten de jaarrekening na te pluizen. Op de website van de onderneming is deze informatie goed te vinden. Hierbij wat openbaar beschikbare kengetallen over het jaar 2023.
Omgerekend naar Euro’s heeft het bedrijf PosInd een omzet van € 328 miljoen; Post NL € 3.165 miljoen). De winst voor belasting, de EBIT is € 43,5 miljoen euro (Post Nl € 56 miljoen). De marge is 12,8% (PostNl 1,8 %). Het salaris van de algemeen directeur is ongeveer een kwart van dat van zijn Nederlandse collega.
Helaas bevat de openbare informatie geen inzicht in de ontwikkeling van bijvoorbeeld het volume post. De postdichtheid van Indonesië is vele malen lager dan in Nederland. In feite schakelt de bevolking de fase van post sturen als communicatiemiddel over. Men kon gelijk door naar internet, mobiele telefoon. Cruijff zou zeggen, “ieder nadeel hep zijn voordeel“. Of anders gezegd, in Nederland hebben we last van de remmende voorsprong.
Indonesië heeft nu een uitgebreid netwerk van postkantoren. Er zijn 4.800 "online"postkantoren verspreid over het hele land. Daarnaast zijn er 58.000 servicepunten in de vorm van postkantoren, agenturen, mobiele postkantoren enz.
Bouwstijlen toegepast op overheidsgebouwen
Net als in Nederland werden postkantoren gebouwd door ambtenaren van de centrale overheid. De architecten werkten voor speciale afdelingen; de term Dienst Openbare Werken wordt vaak genoemd.
Onder Nederlands bestuur zijn er vele mooie gebouwen gerealiseerd. Door Nederlandse architecten. We zullen een paar voorbeelden laten zien. Nederlandse inzichten, aangepast aan de Indonesische omstandigheden, de Empire stijl. Koloniaal erfgoed wordt het genoemd. Tijd heelt wonden, dat is ook hier het geval. In Indonesië is de belangstelling voor koloniaal erfgoed flink aan het stijgen. Zie de kop (links) uit de Volkskrant van 2 september 2024.
Er is al veel aandacht besteed aan het teruggeven van Indonesische kunst die hier in een museum ligt. Maar als het om erfgoed gaat, hoeft het niet terug. Het is er al. Maar de schepper, bedenker of ontwerper was vaak een Nederlander. Zoals het artikel in de Volkskrant aangeeft. Dat lag gevoelig, maar inmiddels dus niet meer zo.
Na de onafhankelijkheid kozen Indonesische architecten aanvankelijk voor een internationale modernistische stijl, waarbij ze de koloniale stijl achter zich lieten. Echter vanaf de jaren '70 van de twintigste eeuw keerden ze terug naar koloniale voorbeelden, met name de neoclassicistische of Empire stijl.
Deze herwaardering wordt gedreven door verschillende factoren. De Empire stijl, hoewel geïntroduceerd door Nederlandse kolonialen, heeft een universeel en tijdloos karakter dat goed bruikbaar is door heel Indonesië. Dit sluit aan bij het idee van Indonesië als één natie, in tegenstelling tot inheemse architectuurstijlen die te specifiek verbonden zijn aan een etnische groep.
Daarnaast is er een groeiende belangstelling voor het behoud en de restauratie van koloniale gebouwen, zowel in Indonesië als internationaal. Dit komt tot uiting in het aantal boeken, publicaties en lezingen over dit onderwerp. Heel veel technische informatie over de gebouwen blijkt overigens onvindbaar of weggegooid te zijn. Dus men moet op zoek naar bestekken, tekeningen om zorgvuldig te kunnen renoveren.
De bouwstijlen voor overheidsgebouwen volgens Chat GTP met enige voorbeelden
De bouwstijl die we zullen gaan zien op deze pagina's heet de Indische Empire-stijl. Die ontwikelde zich in voormalig Nederlands Oost_Indië al vroeg in de 19e eeuw. De stijl is een onderdeel van de Nederlands-Indische architectuur.
Kenmerken:
-Neo-klassieke invloeden, die kwamen in Europa op in de tijd van Napoleon. Veel zuilen, frontons en pilasters. Veel symmetrie.
-Bij het tropisch klimaat hoorden grote veranda's, brede dakoverstekken en hoge plafonds. Zo veel mogelijk natuurlijke ventilatie.
-Monumentale uitstraling. De macht en het gezag van het koloniale bestuur werden zo getoond.
-Gebruik lokale materialen zoals baksteen en teakhout. Wel westerse techniek.
Jakarta History Museum at Fatahillah Square via Wikipedia. Voormalig staadhuis. Oorspronkelijk uit1627, gerenoveerd in1710 onder gouverneur-generaal A. van Riebeeck. Gemodel- leerd naar het Paleis op de Dam. (Photo by CEphoto U. Arenas)
De hoogtijdagen van de stijl lagen in de 19e eeuw, maar in de 20e eeuw bleven de neoklassieke elementen terugkomen voor de officiële gebouwen zoals de residenties. De uitstraling van macht en orde bleef zeer gewenst. Op deze pagina zien we rechts twee indrukwekkende voorbeelden. Het voormalig raadhuis van Batavia (nu museum) en het paleis van de gouverneur-generaal. In de jaren 20 en 30 van de 20e eeuw werden gebouwen gerealiseerd in meer Europese stijlen als Art Deco en later Functionalisme. Functionaliteit en aanpassing aan het klimaat werden belangrijker dan de eerder zo belangrijke symmetrie. De Indische Empire stijl kunnen we zien als een vereniging van westers grandeur met lokale omstandigheden, een basis voor de integratie vanlokale en internationale stijlen in de 20e eeuw.
Het paleis, de residentie, van de Gouverneur-Generaal, nu het Presidentieel paleis. Het Merdeka paleis (Istana Merdeka). Ontworpen door J.B.Drossaers (1879). Neo-klassiek met tropische aanpassingen.
Foto rechts: Het Gedung Saté (Saté-gebouw) is een gebouw in de Javaanse stad Bandung. Het is gebouwd in 1920 in neoclassicistische stijl met Indische invloeden. In 1924 werd het voltooid. De architect is J. Gerber, die onder andere ook de watertoren van Dirksland ontwierp. In de koloniale tijd was in dit gebouw het Departement van Gouvernementsbedrijven van Nederlands-Indië gevestigd, dat in de jaren dertig werd omgedoopt tot Departement van Verkeer en Waterstaat. Later werd Gedung Saté het gouvernementsgebouw van de provincie West-Java, ook herbergt het een museum. De naam is ontstaan naar aanleiding van de vorm van de pinakel boven de hoofdingang. Samen met de vlaggenmast lijkt deze op een saté-stokje. Bron: Wikipedia. Fotograaf: Rahmatdenas via Wikipedia Commons
Foto rechts: Buitenzorg werd gesticht in 1745 door gouverneur-generaal Gustaaf Willem van Imhoff sr. Hij liet er het Paleis van Buitenzorg aanleggen dat in 1834 door een aardbeving verwoest werd. In 1856 kwam het herbouwde Paleis gereed dat in de koloniale tijd diende als ambtswoning voor de gouverneur-generaal en na de Indonesische onafhankelijkheid als een van de presidentiële paleizen. Buitenzorg was populair omdat het klimaat er aanzienlijk koeler was dan in Batavia (Jakarta). De stijl is klassiek met invloeden uit de Europese en Indische architectuur. Het paleis ligt in een beroemde tropische tuin.
Na 1950 ging net als bij ons functionaliteit een grotere rol spelen. Eenvoudig, functioneel en robuust. Na 1990 komen versieringen en symboliek weer terug.
Op een volgende pagina gaan we zien waar we deze Indische stijlen terug vinden in de postkantoren.
Maak jouw eigen website met JouwWeb