Een blik over de grens: Postkantoren in Duitsland
Na het opsporen van postkantoorgebouwen in Nederland willen we ook graag een blik over de grens werpen. De daling van de postvolumes is een universeel verschijnsel, dat houdt in dat ook in andere landen de grote postkantoren in het midden van een stad niet meer nodig zijn. In een eerder artikel zijn we op zoek gegaan naar postaal erfgoed in Indonesië. Vaak zijn dat nog creaties van Nederlandse architecten. Hoe zou het bij onze buren in Duitsland zijn? Wat is daar gebeurd? We proberen er achter te komen.
De verschillende kleuren die de Duitse Post gebruikt heeft kunnen we zien aan de brievenbussen. Pruissen en de Reischpost gebruikten blauw, rood was de kleur van de Reichspost tussen 1933 en 1945. Na de oorlog kiezen zowel BRD als DDR voor geel.
De economische ontwikkelingen in Nederland en Duitsland en de daarbij passende behoefte aan communicatievoorzieningen zijn in hoge mate vergelijkbaar. In Nederland kennen we een algemene Postwet sinds 1850. Hoe zit dat bij de oosterburen. We vragen het aan onvolprezen assistent A.I. Die beweert het volgende:
“Duitsland heeft ook een lange geschiedenis met betrekking tot postwetgeving. De eerste postwet in Duitsland werd ingevoerd op 28 oktober 1871. Deze wet, bekend als de "Reichspostgesetz," regelde de postdiensten in het Duitse Keizerrijk en verplichtte de "Reichspost" om kranten met een politieke signatuur te bezorgen.”
Net als in Nederland, waar de postwet van 1850 een belangrijke rol speelde in de ontwikkeling van de postdiensten, heeft de Duitse postwet van 1871 bijgedragen aan de regulering en verbetering van de postdiensten in Duitsland.
Blijkbaar wat later dan in Nederland, maar dat kan ook komen doordat in 1871 het Duitse Keizerrijk werd opgericht, een monarchie na een lange periode van losse confederatie van 39 Duitse staten. Er was dus lange tijd geen standaardisatie bij de postdiensten. Bismarck was de Duitse staatsman die na een aantal oorlogen het land verenigde onder keizer Wilhelm I. Overigens waren er een tweetal uitzonderingen: de koninkrijken Beieren en Württemberg bleven hun eigen postdienst houden.
Na de oprichting van de Reichspost (zeg maar de Duitse PTT) kwam een proces van standaardisatie en samenvoeging op gang. Overigens was deze voor een groot deel gebaseerd op de postdienst van het koninkrijk Pruissen, dat nogal dominant was in het nieuwe keizerrijk.
Net als in Nederland leidden de economische en technische ontwikkelingen tot een bouwgolf . Heel veel “Kaiserliche Postambten” zijn nog terug te vinden in het straatbeeld en hebben niet zelden de status van monument (Denkmal).
Er ontstonden grootschalige bouwprojecten onder leiding van rijksbouwmeesters. De stijl was indrukwekkend en monumentaal. Ze dienden als een symbool van de macht van de staat, de moderne infrastructuur en de groeiende economie. Het meest genoemde voorbeeld is het in 1887 gebouwde Postpalast in Hamburg.
Links: het Duitse Rijk in 1871
Hamburg
Het gebouw aan de Stephansplatz voor de Oberpostdirection Hamburg (de PTT van Hamburg) werd gebouwd in de jaren 1883-1887. Heinrich von Stephan, toen de directeur van de Reischpost opende het in 1887. Deze man was de opriochter van de Wereldpostunie. Het gebouw heeft de bombardementen in WO II overleefd en het is al lang geen postkantoor meer. Tot 2000 zat er nog een postkantoor en tot 2009 een museum voor communicatie, nu is het een winkelcentrum en een zorgcentrum.
Er zijn vele voorbeelden van dit soort postkantoren. De term Postpalast doet een beetje denken aan de in Nederland gebruikte term postkathedraal. Die dan vooral van toepassing was op de producten van rijksbouwmeester Peters en dan met name op het Magna Plaza in Amsterdam.
Meer info: https://de.wikipedia.org/wiki/Alte_Oberpostdirektion_(Hamburg)
Linksboven: Oberpostdirektion Hamburg ansichtkaart
Linksonder: hetzelfde gebouw in 2013
Boven: een oude ansichtkaart van Postamt 2. Rechts het gebouw in 2007 Bron: Wikipedia
Heilbronn
Kijk maar eens naar dit voorbeeld. Het is 1906 gebouwde postkantoor in Heilbronnn aan de Bahnhofstrasse. Heilbronn ligt in de deelstaat Baden Württemberg. Als dit gebouw in Neorenaissance stijl geen voornaamheid uitstraalt dan weten we het ook niet meer. Het ligt niet ver van het station en zal daarmee zeker ook een sorteerfunctie hebben gehad. Het is een van de weinige officiële gebouwen in Heilbronn die WO II heeft overleefd.
Het Kaiserliches Postamt van voormalig Posen (foto Streetview)
Poznan
Het Duitse keizerrijk omvatte in die periode ook het westelijk deel van Polen. Dus onder Duits gezag werd in dat deel van Duitsland ook postkantoren gebouwd. Kijk maar eens naar Poznan2 (destijds in het Duits Posen genaamd).
Het postkantoor ligt aan de Glogowskastraat 17, hoek Zachodniastraat. Het gebouw werd in 1912 of 1913 opgetrokken, volgens de plannen van een onbekende architect.. Het paste helemaal in de trend om grote, representatieve postgebouwen op te trekken. Maar ook werd rekening gehouden met de modernste eisen op het gebied van postverwerking. Bijzonder is dat het opgetrokken in de een Nederlandse versie van de neorenaissance stijl. Het bestaat uit twee vleugels met monumentale portalen. Het geheel is bekleed met een lichte zandsteen, zeer zorgvuldig gemetseld. Heel typisch is het uitbouwtje met een kleine koepel aan de kant van het station.
Bad Bentheim
Ook dicht bij huis zijn er wel voorbeelden van keizerlijke postkantoren. Vlak over de grens ligt Bad Bentheim, met een mooi kasteel en verder bekend als kuuroord.
Aan de voet van het kasteel ligt dit postkantoor aan de Schlossstrasse 18. Het stamt uit 1904. Het is uiteraard minder omvangrijk dan de hiervoor gegeven voorbeelden, maar qua uitstraling zeer vergelijkbaar.
Na WO I werd de monarchie in Duitsland afgeschaft. In 1918 werd de Weimar republiek opgericht, totdat de Nazi’s in 1933 het land overnamen.
Linksboven: Het Postamt aan de Schlosstrasse 18
Linksonder: het Postamt aan de voet van de heuvel met het slot
Boven: een oude ansichtkaart
Hauptpostamt am Augustusplatz rond 1900.
Boven: Prager Straße 4-10, Leipzig, gelegen in Grafisch Kwartier
Het voormalige keizerlijke postkantoor is nu het hoofdkantoor van verschillende gemeentelijke bedrijven. De bijgebouwen, die ooit werden gebruikt voor koetsen en paarden, huisvesten nu een particuliere muziekschool en de archieven van de universiteit. Het hoofdgebouw heeft een groot aantal verschillende gebruikers. Bouwjaar 1876-1881
Leipzig
Op zoek naar voorbeelden van gebouwde postkantoren uit de Weimar tijd wees AI ons op het hoofdpostkantoor aan de Augustplatz 2 in Leipzig, gebouwd in 1929. Helaas is dit in WOII gesneuveld bij de bombardementen van de geallieerden. Leipzig kent wel een interessante postgeschiedenis. We geven een link en laten een paar gebouwen zien.
https://de.wikipedia.org/wiki/Paket-_und_Zeitungspostamt_%28Leipzig%29
https://de.wikipedia.org/wiki/Hauptpost_(Leipzig)
https://www.leipzig-days.de/alte-hauptpos/
https://www.stadtbau.com/alte-post/
Vanaf 1920 werd Beieren opgenomen in de Reichspost. Deel van de afspraken was dat Beieren toch een aantal zaken zelfstandig mocht blijven aanpakken. Zo werd er een eigen architectenbureau voor de postkantoren opgezet dat tot 1934 het gezicht van de kantoren in dit Bundesland bepaalde. De
Rechts: de Hauptpost uit 1964 aan de Augustusplatz heette. Het is vernieuwd na de Wende in 2019
München
Uit Weimarperiode en de Naziperiode is er wel een mooi voorbeeld te vinden. In München heeft Google er een campus in het voormalige postkantoor. Gebouwd tussen 1924 en 1927 aan de Arnulfstrasse met een monumentale en functionele uitstraling. De postkantoren werden (ook toen) gebruikt voor propaganda doeleinden, de bouw werd sterk beïnvloed door politieke en militaire richtlijnen
Het Arnulfpost-gebouwenensemble werd van de jaren dertig tot het midden van de jaren 2000 door Deutsche Post gebruikt als een pakkettendistributiecentrum.
Het gebouwencomplex is het bewijs van de hiervoor genoemde nieuwe architectuurbeweging van de Beierse “Postbouwschool” van 1920 tot 1934. De ontwikkelaars Robert Vorhoelzer, Franz Holzhammer en Walther Schmidt waren pioniers van het Beierse modernisme die nieuwe normen stelden op het gebied van techniek en design.
Dit waren een aantal vrij willekeurige voorbeeld uit ons buurland. Misschien gaan we nog wel eens verder met onderzoek naar postkantoren in Duitsland. Wie weet?
Linksboven: start van de bouw van het casco in 1926
Linksmidden: in de jaren 50; elektrovrachtauto's staan gereed voor de pakketpostbezorging
Linksonder: De Googlecampus
Maak jouw eigen website met JouwWeb